К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Меҳнатни муҳофаза қилиш
— меҳнат жараёнида 
инсоннинг хавфсизлигини, ҳаёти ва соғлиғи, иш қобилияти сақланишини 
таъминлашга 
доир 
ҳуқуқий, 
ижтимоий-иқтисодий, 
ташкилий, 
техникавий, санитария-гигиена, даволаш-профилактика, реабилитация 
тадбирлари ҳамда воситалари тизимидир
1
. 
Муносиб меҳнат дастурида меҳнатни муҳофаза қилишнинг 
индикаторлари сифатида қуйидагилар белгиланган: 
•
муҳофаза қилинмаган иш билан бандлик даражаси; 
•
иш вақтининг ҳаддан ташқари ортиқлиги (ҳафтасига 48 соатдан 
кўп); 
•
ўлимга олиб келган ва олиб келмаган жароҳатланиш даражаси; 
•
ишлаб чиқаришда жароҳатланиш оқибатида йўқотилган иш вақти; 
•
меҳнат инспекциясининг мавжудлиги (ҳар 10000 ёлланма ходимга 
тўғри келадиган меҳнат инспекторлари сони) ва бошқа кўрсаткичлар 
1
«Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Қонуни (янги 
таҳрири) // Халқ сўзи, 2016 йил 23 сентябрь 

---

492 
белгиланган (16.3-жадвал)
1
.
 
16.3-жадвал 
Муносиб меҳнатни таъминлайдиган меҳнат хавфсизлиги 
индикаторлари 
Муносиб меҳнат 
дастурининг энг 
муҳим таркибий 
қисмлари 
Муносиб меҳнат 
дастурининг асосий 
кўрсаткичлари 
Муносиб меҳнат дастурининг 
қўшимча кўрсаткичлари 
Муносиб иш вақти 
Иш вақтининг ҳаддан 
ташқари ортиқлиги 
(ҳафтасига 48 соатдан 
кўп) 
• Ишланган соатларнинг одатий 
миқдори (ишда мавжуд 
бўлишнинг стандартлаштирилган 
мажбурий соатлари)
• Ҳар бир ёлланма ходимнинг 
йил давомида ишлаган соатлари 
миқдори
• Тўлиқ бўлмаган иш вақтининг 
вақт нуқтаи назаридан даражаси 
Барқарор ва 
муҳофаза 
қилинган иш 
Муҳофаза қилинмаган 
иш билан бандлик 
даражаси 
• Хизмат вазифасида бўлиш 
давомийлиги 
• Тирикчилик ўтказишнинг энг 
кам миқдори 
• Тирикчилик ўтказиш даражаси 
• Доимий ишга эга бўлмаган 
ходимларнинг реал иш ҳақи 
Хавфсиз иш 
муҳити 
• Ишлаб чиқаришда 
ўлимга олиб келган 
жароҳатланиш 
даражси 
• Ишлаб чиқаришда 
ўлимга олиб келмаган 
жароҳатланиш 
даражаси 
• Ишлаб чиқаришда 
жароҳатланиш оқибатида 
йўқотилган иш вақти 
• Меҳнат инспекциясининг 
мавжудлиги (ҳар 10000 ёлланма 
ходимга тўғри келадиган меҳнат 
инспекторлари сони) 
Ишлаб чиқаришда меҳнат хавфсизлигини таъминлашнинг халқаро 
стандартлари мавжуд. Халқаро меҳнат ташкилотининг 155–Конвенцияси 
ва 164–йилги Тавсиялари меҳнатни муҳофаза қилишни бошқаришга 
тизимли ёндашув асосини яратди. Халқаро меҳнат ташкилоти “Меҳнатни 
муҳофаза қилишни бошқариш тизимлари бўйича қўлланма”ни (ХТБ – 
ММБТ 2001) эълон қилди. Бу қўлланма меҳнатни муҳофаза қилиш 
соҳасида миллий стандартларни ишлаб чиқиш учун услубий асос 
вазифасини ўтамоқда. 
1
Стандарты достойного труда //http://www.ilo.org/public/russian/region/eurpro/ moscow. 

---

493 
Меҳнатини муҳофаза қилиш тизими самарадорлиги мезонларидан 
бири – “Меҳнат хавфсизлиги стандартларининг тизими” – OHSAS 
18001:2007 га мувофиқлик ҳисобланади. Меҳнатни муҳофаза қилиш 
тизими самарадорлигини таҳлил этишда ишлаб чиқаришдаги меҳнат 
шароитларининг ходимлар ҳаёти ва саломатлигига хавфи даражаси 
мезонидан фойдаланилади (16.4-жадвал).