К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

“дунё–тизим” назарияси
ҳам жиддий 
қизиқиш уйғотади. У дунёни чекка ва марказ ҳудудларга ажратади. 
Капитал оқимлари натижасида чекка ҳудудлардаги иқтисодиёт таркиби 
ўзгаради: сармоядорлар экин майдонларини сотиб олишлари оқибатида 
чеккадаги деҳқонлар ерсиз қолади, марказ – шаҳарлар эса жадал 
ривожлана бошлайди. 
1
Piore M. Birds of passage. Migrant labour and industrial societies. New York: Cambridge 
University Press. 1979. 

---

325 
Глобаллашув меҳнат ресурслари мобиллиги жараёнини жадаллашти-
ради, йириклашиб борадиган шаҳарлар меҳнат муҳожирлари меҳнатига та-
лабни кучайтиради. И.Валлерстайниннг фикрига кўра, иқтисодий муноса-
батларнинг чекка жойларга суқилиб кириши оқибатида ушбу яшаш жой-
ларини ўзгартириишга тайёр аҳоли шаклланади. Инвестициялар ва глобал-
лашув транспорт ва коммуникация инфратузилмаларини яратишга шарт-
шароитлар яратади. Натижада меҳнат ресурсларининг халқаро мобиллиги 
товарлар ва капитал оқимига тескари томонга йўналтирилган бўлади. 
Дунёнинг глобал – АҚШдаги Нью-Йорк, Чикаго, Лос-Анжелес ва 
Майами, Россиядаги Москва, Санкт-Петербург, Европадаги Лондон, Париж, 
Франкфурт ва Милан, Осиёдаги Токио, Осака, Сидней, Марказий Осиёдаги 
Тошкент, Астана, Душанбе, Бешкек ва Ашхабад каби шахарларида катта 
бойлик, юқори малакали мутахассислар тўпланган. Ушбу мутахассислар 
малакасиз ходимларга (фаррошлар, официантлар, меҳмонхона ва уй 
хизматчиларига) барқарор талаб туғдиради. Шунингдек, оғир саноат ишлаб 
чиқаришининг чет элларга жойлаштирилиши, электроника, компьютерлар 
ва телекоммуникациялар соҳасидаги юқори технологиялар ва рақамли 
иқтисодиётга асосланган ишлаб чиқаришларнинг жадал ривожланиши, айни 
пайтда соғлиқни сақлаш ва таълим каби соҳаларнинг кенгайиб бориши 
меҳнат бозорида ҳам юқори, ҳам қуйи даражадаги ходимларга талаб 
юқорили бўлишини таъминлайди, бироқ ўрта бўғин кадрларига талаб 
нисбатан анча паст бўлади. Шу сабабли бу тоифа ходимлар глобал 
шаҳарларни тарк этишади. 
“Дунё-тизим” назарияси меҳнат ресурсларининг халқаро оқими 
кенгайиб бораётган глобал бозорнинг сиёсий ва иқтисодий тузилмаларига 
мос равишдадир. Бундан қуйидаги хулосалар чиқарилади: 
•
меҳнат ресурсларининг халқаро мобиллиги ривожланаётган 
мамлакатлардаги бозорлар шаклланишининг табиий оқибатидир; 
•
меҳнат ресурсларининг халқаро мобиллиги собиқ мустамлакачи 
давлатлар ва улар мустамлакалари учун хосдир. Чунки уларнинг маданий, 
тил, маъмурий, инвестициявий, транспорт ва коммуникация алоқалари 
аллақачон ўрнатилган; 
•
меҳнат ресурсларининг халқаро мобиллиги бозор иқтисодиётининг 
глобаллашуви билан боғлиқдир; 
•
меҳнат ресурсларининг халқаро мобиллиги турли мамлакатлардаги 
иш ҳақи ва иш билан бандликдаги тафовутларга тўла боғлиқ эмаслиги.
Меҳнат ресурсларининг микро даражадаги мобиллигига янгича қараш