К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

10.4.
 
М
ЕҲНАТ МИГРАЦИЯСИ
: 
КЕЛИБ ЧИҚИШИ ВА ОҚИБАТЛАРИ
 
Миграция
лотинча “migratio” сўзидан келиб чиққан бўлиб, аҳолининг 
жойини ўзгартириши, бошқа жойга кўчиб ўтиши маъносини англатади. 
Ана шу атамадан келиб чиққан ҳолда миграциянинг тор ва кенг маъноси 
фарқланади. 
Тор маънода аҳолининг миграцияси
- бу уларнинг доимий турар 
жойининг ўзгартирилиши билан якунига етадиган ҳудудий жойини 
ўзгартиришидир. 
Кенг маънода аҳолининг миграцияси
эса одамларнинг бир ёки бир 
нечта маъмурий-ҳудудий бирликлардаги турли аҳоли турар жойлари 
ўртасида давомийлиги, мунтазамлиги ва мақсадидан қатъи назар кўчиб 
юришидир. 
Миграция назариясининг асосчиси Буюк Британиялик жўғрофиячи 
Э.Равенштайн
ҳисобланади. У ХIХ аср охирида “миграция қонуни”ни 
яратган. 
Э.Равенштайн АҚШ ва бошқа мамлакатлардаги миграция 
жараёнларини таҳлил этиш асосида миграциянинг қуйидаги 11 та 
қонуниятини асослаб берган: 
1. Энг кўп миграция қисқа масофага амалга оширилади. 
2. Миграция аста-секин босқичма-босқич содир бўлади. 
3. Узоқ масофага миграцмя асосан йирик саноат ва савдо марказлари 
томон йўналтирилган бўлади. 
4. Ҳар бир миграция оқимига унинг қарши оқими мувофиқ бўлади. 
Эрнст Георг Равенштайн (немисча: Ernst Georg 
Ravenstein; 1834-1913) – келиб чиқиши немис бўлган 
таниқли 
Буюк 
Британия 
жўғрофиячиси 
ва 
статистикачи. 
Асосий асари: 
Ravenstein E.G. The laws of migration, 1876 

---

321 
5. Шаҳар аҳолиси қишлоқ жойдагиларга қараганда кам мобилроқ 
бўлади. 
6. Мамлакат ичкарисида миграцияда аёллар, узоқ масофаларга -
эркаклар фаолроқдир. 
7. Мигрантларнинг кўпчилигини катта ёшдаги аҳоли ташкил этади, 
оилалар ўз мамлакати ташқарисига кам миграция қилади. 
8. Катта шаҳарларнинг йириклашиши улар аҳолисининг табиий 
ўсишидан кўра кўпроқ миграция натижасидир. 
9. Миграциянинг кўламлари саноат ва савдонинг, айниқса 
транспортнинг ривожланиши натижасида ортади. 
10. Ҳудудлар асосан иқтисодий хусусиятларига қараб бир-биридан 
фарқ қилади. 
11. Миграциянинг асосий сабаби – иқтисодий сабабдир. 
Унинг миграция қонунларида унинг асосий сабаби – иқтисодий сабаб 
эканлиги ҳал қилувчи аҳамиятга эгадир. Ушбу ғоя миграция жараёнларини 
моделлаштириш соҳасида бундан кейинги тадқиқотларга улкан таъсир 
кўрсатди.
Э.Г.Равенштейннинг миграциянинг асосий сабаби – иқтисодий сабаб 
эканлиги ҳақидаги хулоса ҳал қилувчи аҳамиятга эгадир.
Ушбу олимнинг “миграция қонунлари” доирасида ишчи кучи 
мобиллигига янги классик назариясида турли минтақалар (ҳам мамлакат 
ичкарисида, ҳам меҳнат мигрантларининг келиб чиқиш мамлакати билан 
бошқа давлатлар) ўртасида иш ҳақидаги фарқ ётиши марказий ўринни 
эгаллайди. Ушбу концепция янги классик мактаб вакилларининг ишлаб 
чиқариш омиллари, шу жумладан меҳнат ресурсларининг турли 
мамлакатлар ўртасидаги тенгсизлик оқибатида кўчиб юриши асосланган 
иқтисодий назариясига таянади. Мазкур тенгсизликни тартибга солиш 
воситаси