К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

инсон 
омили, 
яъни 
ходимнинг меҳнат потенциали 
ташкил этади. Чунки жамоа 
ҳам, жамият ҳам ходимларнинг ўзаро бирикмасидан иборатдир. Шундай 

---

218 
экан, мамлакат меҳнат потенциалини шакллантириш, ривожлантириш 
учун, энг аввало, ҳар бир инсонни шахсий потенциалидан келиб чиқиб, уни 
ўқитиш, ўргатиш орқали талаб даражасига етказиш зарур. 
Меҳнат потенциалининг иқтисодий фаолиятга ёки ижтимоий 
фойдали ишга жалб этилишидира сафарбарлик даражаси муҳим масала 
ҳисобланади. 
Кўпчилик иқтисодий адабиётларда уни сафарбарлик хусусиятига 
кўра ўрганилмаган бўлса, баъзи рус олимлари эса меҳнат потенциалини 
фаол ва нофаол қисмларга ажратганлар.
Ўзбекистонда меҳнат иқтисодиёти соҳасида амалга оширилган 
илмий изланишларда меҳнат потенциали сафарбарлик хусусияти бўйича 
етарли даражада тавсифланмаган. Ўзбекистонда иқтисодчи олимлари ўз 
тадқиқотларида уни сафарбарлик нуқтаи назаридан ўрганмаган 
бўлсаларда, улар ушбу хусусият бўйича меҳнат ресурсларини нофаол ва 
фаол қисмларга ажратиб берганлар. Бироқ «потенциал» ва «ресурс» 
мазмун-моҳият жиҳатдан бир-биридан фарқ қилувчи иқтисодий категория 
ҳисобланганлиги боис, меҳнат потенциалини сафарбарлик хусусияти 
бўйича кўрсатиш лозим. 
Меҳнат потенциалининг сафарбарлик хусусиятига кўра фаол, нофаол 
ва захира қисмларга ажратилади (6.6-расм). 
6.6-расм.
Меҳнат потенциалининг таснифланиши
Меҳнат потенциалининг 
фаол қисмига 
мамлакат иқтисодиётига жалб 
қилинган, моддий ва номоддий ишлаб чиқаришда ўз хизмати билан иштирок 
этаётган, жамиятга ижтимоий-иқтисодий наф келтираётган фаолият ёки 
фойдали меҳнат билан банд бўлган фуқаролар киради. Шунингдек, меҳнат 
потенциалининг фаол қисмига хорижий давлатларда ишлаётган фуқароларни 
ҳам қўшиш мумкин. Гарчи, ушбу фуқаролар мамлакат ялпи миллий маҳсулот 
ишлаб чиқаришида қатнашмасада, бироқ, улар ўз меҳнат фаолияти билан 
оиласига даромад келтиради ҳамда мамлакатда валюта оқимининг вужудга