K k o o r r X x o o

Boshqaruvning divizional tuzilmasi 
Boshqaruvning divizional tuzilmasi konsepsiyasini ilk bor ishlab
chiqish va joriy etishning boshlanishi 20-yillarga to’g’ri keladi, ulardan sanoatda 
foydalanish cho’qqisi esa XX asrning 60-70 yillarga to’g’ri keladi. 
Boshqarishni tashkil etishga yangi yondashuvlarning zaruriyati korxonalar 
o’lchamini tubdan ortishi, ular faoliyatini diversifikasiyalash va uzluksiz o’zgarib 
turuvchi tashqi muhit sharoitida texnologik jarayonlarni murakkablashuvi 
natijasida tuzildi. 

---

Bu modellar bo’yicha tuzilmani qayta qurishni birinchi bo’lib yirik 
tashkilotlar boshladi, ular o’z korporasiyasi doirasida ishlab chiqarish 
bo’linmalarni tashkil etib, operativ faoliyatini amalga oshirishda ularga ma’lum 
mustaqillikni beradilar. Shu bilan birga ma’muriyat o’zida rivojlantirish 
strategiyasining 
umumkorporativ 
masalalari, 
ilmiy-tadqiqot 
ishlanmalari, 
investisiyalar bo’yicha qat’iy nazorat huquqini saqlab qoladi, shuning uchun 
tuzilmaning mazkur turini markazlashtirilgan o’zaro muvofiqlashtirishni 
nomarkazlashtirilgan boshqaruv bilan birikmasi sifatida qaraladi (o’zaro 
muvofiqlashtirish va nazoratni saqlab qolgan holda nomarkazlashtirish).
Divizional tuzilmali tashkilotlarni boshqarishda hal qiluvchilar bo’lib 
funksional bo’linmalarning rahbarlari emas, balki, ishlab chiqaruvi bo’limlarga 
rahbarlik qiluvchi boshqaruvchilar (menejerlar) maydonga chiqadi. 
Tashkilotni bo’linmalar bo’yicha tuzilmalash odatda quyidagi uch 
mezonlardan biri bo’yicha amalga oshiriladi: ishlab chiqariladigan mahsulot yoki 
ko’rsatiladigan 
xizmatlar 
bo’yicha 
(mahsulot 
bo’yicha 
ixtisoslashuv), 
iste’molchiga mo’ljallanish bo’yicha (iste’molga oid ixtisoslashuv), xizmat 
ko’rsatiladigan hududlar bo’yicha (hududiy ixtisoslashuv). 
Mahsulotli prinsip bo’yicha bo’linmalarni tashkil etish (4.4.- rasm) 
divizional turining birinchi shakllaridan biri hisoblanadi, hozirgi vaqtda 
diversifikasiyalangan mahsulotli iste’mol tovarlarini ishlab chiqaruvchi ko’pgina 
yirik ishlab chiqaruvchilar mahsulot bo’yicha tuzilmadan foydalanadi. 
Umumiy bo’limlar 
Ishlab chiqarish bo’limlari 
4.4. - rasm. Boshqarvuvning mahsulot bo’yicha tuzilmasi 
Boshqaruvning divizional-mahsulotli tuzilmasidan foydalanishda asosiy 
mahsulot bo’yicha bo’limlar tashkil etiladi. Biron bir mahsulot (xizmat)ni ishlab 
chiqarish va sotish ustidan rahbarlik bitta shaxsga beriladi, u mahsulotning mazkur 
xiliga javobgar hisoblanadi. Yordamchi xizmat rahbarlari unga bo’ysunadi.
Ba’zi korxonalar bir necha iste’molchilarni yirik guruhi yoki bozorlari 
talabiga javob beruvchi keng assortimentli tovar yoki xizmatlarni ishlab chiqaradi. 
Har bir guruh yoki bozor aniq ta’riflangan yoki uziga hos ehtiyojlarga ega. Agar 
ikki yoki undan ortiq bunday elementlar korxona uchun ayniqsa muhim bo’lib 
hisoblansa, u iste’molchiga yunaltirilgan tashkiliy tuzilmadan foydalanish mumkin, 
Ishlab chiqarish 
Sotish 
Rahbariyar 
Moliya bo’limi 
Kadrlar xizmati