K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

To‘yinmagan uglevodorodlar 
neftni termik qayta ishlash nati-
jasida hosil bo‘ladi. Ular uglerod atomlari orasidagi ikkilangan va 
uchlangan bog‘lanishlar borligi bilan tavsiflanadi. Bu turdagi ug
-
levodorodlar ichida umumiy formulasi С
n
Н
2n 
ko‘rinishda bo‘lgan, 
bitta ikkilangan bog‘lanishdagi 
olifenli ugl
evodorodlar 
(masalan, 
etilen C
2
H
4
) ko‘p uchraydi. Shuningdek, umumiy formulasi C
n
H
2n – 2
ko‘rinishda bo‘lgan, ikkita ikkilangan bog‘lanishdagi 
diolifen
li ug
-
levodorodlar 
ham keng tarqalgan. 
Molekulalardagi ikkilangan bog‘lanishlar ularning kimyoviy 
faolligini oshiradi. Ular osongina oksidlanadi va birikish hamda 
zichlash (polimerizatsiya) reaksiyasiga moyil bo‘ladi. Molekula-
dagi ikkilangan bog‘lanishlarning soni qancha ko‘p bo‘lsa oksid -
la 
nish jarayoni shunchalik jadal amalga oshadi. Polimerlash 
natija sida yuqori molekular smola – asfaltli birikmalar hosil qila-
di. Shuning uchun ham to‘yinmagan uglevodorodlarning motor 
yonilg‘isi va moylarda bo‘lishi maqsadga muvofiq emas. To‘yin
-
magan uglevodorodlarning turg‘unmasligi natijasida ular saqla-
nayotgan yonilg‘ida, ayniqsa, kreking benzinda smola hosil bo‘lish 
jarayonini tezlashtiradi. 
Kislorodli birikmalar. 
Neft va neft mahsulotlarining asosiy or-
ganik kislotalarini naftenli guruhlar tashkil etadi. Ular R–COOH 
ko‘rinishidagi karbon kislotalarga taalluqlidir. Bunda R – ug-
levodorodli radikal; COOH – birikmaning kislota xususiyatiga ega 
ekanligini ko‘rsatuvchi karboksil guruhi. 
Naften kislotalar yuqori qaynash haroratiga (200°C dan yuqori) 
ega, xona haroratidagi zichligi 1 g/sm
3
ga teng bo‘lgan, neft mah-
sulotlarida yaxshi eruvchi va suvda umuman erimaydigan moyli 
suyuqlikdir. 
Naftenli kislotalar ta’sirida qora metallar zanglamaydi, ammo 
rangli metallar (asosan, rux va qo‘rg‘oshin)ga jadal ta’sir ko‘rsatib, 
ularning tuzlarini hosil qiladi. Naftenli kislotalarning asosiy qismi 
neftning yonilg‘i-gazoyl fraksiyasi tarkibida bo‘ladi. 

---

14
Oksidlanish jarayonida neft mahsulotlari tarkibida molekulasida 
karboksil guruhdan tashqari gidroksil guruh (OH) ishtirok etuvchi 
oksikislotalar 
ham hosil bo‘ladi.