K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Avtomobil polini qoplash uchun materiallar. 
Avtomobil 
polining qoplamasi issiqlik va shovqindan izolatsiyalash xususi-
yatiga ega bo‘lishi, yemirilishga chidamli va ishqalanish koeffitsi
-
yenti yuqori bo‘lishi, moy va benzin ta’siriga chidamli bo‘lishi, ish 
harorati oralig‘i imkoniyat qadar keng bo‘lishi lozim. Avtomobil 
polini qoplashda rezina to‘shamalardan, alkidli va polivinilxloridli 
linoleumlardan, to‘qima materiallardan foydalaniladi. 
Rezinali to‘shamalar uch turda: mo‘tadil iqlim sharoiti uchun 
(I tur), tropik iqlim sharoiti uchun (II tur) va sovuq iqlim sharoiti 
uchun (III tur) ishlab chiqariladi. Ularning cho‘zilishdagi mustah-
kamligi mos ravishda 4,0; 5,5 va 4,5 MPa ni tashkil etadi. 
Avtomobil polini qoplashda relin, alkidli, avtolin kabi linoleum-
lardan foydalaniladi. To‘qima asosidagi avtolin linoleumlar polni 
309
qoplashda ishlatiladigan materiallarga qo‘yiladigan talablarga to‘liq 
javob beradi. Avtolin 1490 mm kenglikda, 2,7 va 3,5 mm qalinlik-
da, uzunligi 10,5 m bo‘lgan o‘ram ko‘rinishida ishlab chiqariladi. 
12. 3.
 Qistirma va zichlovchi materiallar
Avtomobillar uzellarini yig‘ishda detallar o‘zaro tegib ishlay-
digan joylarni germetiklash zarurati paydo bo‘ladi. Bu zaruratni 
qondirishda qistirma va zichlovchi materiallardan foydalaniladi. 
Ular detallar birikkan joylardan suyuqlik oqishi va sizishining, 
flaneslardan gazlar chiqishining oldini olish, ishqalanish uzellarini 
chang va namdan saqlash birikmalarini germetiklash uchun ishla-
tiladi. Qistirma materiallardan qo‘zgalmas detallarni biriktirishda 
ishlatiladigan turli xil shakldagi (biriktiriladigan detallarning o‘za-
ro tegib turivchi yuzalariga moslab) qistirmalar tayyorlanadi. Zich-
lovchi materiallar ko‘pchilik hollarda 
salniklar
deb yuritiladi va 
o‘zaro aylanib ishlaydigan detallar orasidagi tirqishlarni zichlashda 
ishlatiladi. Qistirma va zichlovchi materiallar yuqori mustahkam-
likka, zarur elastiklikka va, shu bilan birga, uncha katta bo‘lmagan 
qattiqlikka ega bo‘lishi lozim. Shuning bilan birga, bu materiallar-
ning ishlatilish sharoitiga ko‘ra ular yuqori harorat, neft mahsulot-
lari va suv ta’siriga chidamli bo‘lishi lozim. Salnik tayyorlanadigan 
materiallar yemirilishga ham chidamli bo‘lishi lozim. 
Qistirmabop materiallar sifatida turli xil kimyoviy ishlov beril-
gan qog‘ozlar (pergament, karton, fibra – ish harorati 150°C ga
-
cha), namat (75°C gacha haroratda ishlatishga yaroqli), asbest 
(350°C gacha haroratda ishlatishga yaroqli), turli xil markadagi 
paronitlar (asbest, kauchuklar, to‘ldirgichlar aralashmasining vul-
kanizatsiyalangan listlari), moy va benzin ta’siriga chidamli paronit 
МБП–5 (250°C haroratgacha ishonchli ishlaydi), ferronit 1001 
(parronit metalli to‘r bilan armirlangan, 400°C gacha haroratlarda 
ishlatish mumkin) va boshqalardan foydalaniladi. 

---

310
Rux xlorid bilan ishlov berilgan, presslangan qog‘oz yoki kar-
tonfibraning mexanik mustahkamligi va neft mahsulotlari ta’siriga 
chidamliligi yuqoridir. Undan qistirmalar (qistirmabop fibra КГФ), 
elektr apparatlar detallari (elektrotexnik fibra ФЕ) tayyorlanadi. 
Qog‘oz materiallarining maksimal ish harorati 140–150°C dan 
oshmaydi. Bunday yuqori haroratda ular kuyib, egiluvchanligi 
yo‘qoladi. 
Salniklar qistirmalar tayyorlash uchun moy, benzinga chidamli 
rezinadan tashqari, texnik namatdan ham foydalaniladi. Bu namat 
jundan tayyorlangan g‘ovakli list materiallardir. Uning issiqdan va 
tovushdan izolatsiyalashgan xossalari, amortizatsiyalash xususiyati 
yuqoridir. 
Po‘kak daraxtning uvoqlari presslanib, po‘kak material olinadi. 
Ular suv, neft mahsulotlari muhitida, kichik mexanik yuklamalar 
ostida hamda ko‘pi bilan 100–120°С gacha qiziydigan birikmalar
-
ni (klapanlar qutisi, yonilg‘i baklari, qalqovichli kameralarning 
qopqoqlar, filtrlar stakani, dvigatellar karteri, faralar oynasi va 
hokazolar) zichlashda ishlatiladi. 
Yuqori haroratda ishlovchi detallarni issiqlikdan izolatsiyalash 
hamda zichlash uchun asbestdan keng foydalaniladi (kiritish va 
chiqarish kollektorlari, dvigatel silindrlari, kallagi va boshqalardagi 
qistirmalar). Asbest tabiiy tolali material bo‘lib, uni yupqa, egiluv-
chan va mustahkam tolalarga ajratish mumkin. Asbest elektr va is-
siqlikdan izolatsiyalash xossalariga ega, yonmaydi, 350°C gacha 
haroratda ishlay oladi, lekin bundan yuqori haroratda uning mus-
tahkamligi va egiluvchanligi yo‘qoladi. Ta’mirlash ishlarida kar-
ton, qog‘oz to‘qima, tasma, chilvir va ip ko‘rinishidagi asbestdan, 
shuningdek, maydalangan asbestdan foydalaniladi. 
Asbest (60–70 foiz), vulkanizatsiyalashgan rezina (12– 13 foiz) 
va to‘ldirgich (tuproq, talk) aralashmasidan neft mahsulotlari ta’si-
riga chidamli, 450°C haroratga chidash beradigan list material – 
paronit olinadi. Paronitdan yonilg‘i va moy tegib turadigan detallar 
uchun zichlamalar (taqsimlash shesternalarining qopqoqlari, moy 
qabul qilgichlar flaneslari, suv nasosi, yonilg‘i tindirgich va bosh
-
qalarning qistirmalari) tayyorlanadi. 
311
Grafit, rezina, surik va ba’zi boshqa moddalarning aralashmasi 
presslanib list material qistirmabop klingerit olinadi. Undan tayyor-
langan qistirmalar 180–200°C haroratda ishlay oladi. 
Avtomobillar kabinalarida shovqinni kamaytirish uchun max-
sus mastikalardan foydalaniladi. Qora rangli bir jinsli suyuq mas-
sa ko‘rinishida bo‘lgan БМИ–1 mastikasi mana shunday xossaga 
ega. U metall sirtga yoki ФЛ–93, ЭФ–093 gruntovkalari surtil
-
gan sirtlarga purkab qoplanadi. Mastike, 100–110 °C haroratda 
30 minut ichida quriydi, qoplama metallarni korroziyalanishdan 
ham saqlaydi. 
12. 4.