K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Qovushoqlikni aniqlash. 
Bu maqsadda viskozimetrdan (8. 4- 
rasm) foydalaniladi. Tekshirilayotgan moyning qovushoqligi po‘lat 
zoldirning tushish tezligi bo‘yicha etalon moyning qovushoqligiga 
solishtirib aniqlanadi. 
8. 4- rasm. 
Dala viskozimetri:
1 – 
etalon moylari solingan probirkalar; 
2 
– tekshirilayotgan moy so-
lingan probirka. 
207
Viskozimetrda 100°C haroratdagi qovushoqligi 4, 6, 10, 16 va 
22 mm
2
/s
 
ga teng bo‘lgan moylar solingan beshta probirka bor. 
Oxir gi probirkaga tekshiriladigan namuna solinadi. Barcha pro-
birkalar metall gardish ichiga joylangan bo‘lib, har birining ichi-
da po‘lat zoldir bor. Probirkalar yuqoridan tiqin bilan berkitilgan. 
Harorati etalon moynikiga tenglashishi uchun sinaladigan moy la-
boratoriya xonasida ma’lum vaqt tutib turilishi lozim. Oxirgi pro-
birka tekshiriladigan moy bilan to‘ldirilib, tiqin bilan berkitiladi. 
Tekshiriladigan moy quyilgan probirkadagi havo pufakchasi etalon 
namuna solingan probirkadagi kabi bo‘lishi lozim. Barcha zoldirlar 
pastga tushgach, viskozimetr 180° burib qo‘yiladi va zoldirlarning 
tushishini kuzatgan holda sinalayotgan namunaning qovushoqligi 
qaysi moynikiga yaqinroq ekanligi aniqlanadi. Taj’riba ikki-uch 
marta takrorlanadi. Agar tekshirilayotgan moydagi zoldir uchinchi 
probirkadagi zoldir tezligi bilan tushsa, bu hol moyning 100°C dagi 
qovushoqligi taxminan 10 mm
2
/s li yozgi moy ekanligini bildiradi. 
To‘yinmagan uglevodorodlar. Past haroratlarda muzlov-
chi sovitish suyuqliklari (antifrizlar)ning qotish harorati
-
ni aniqlash. 
Qotish harorati tashqi ko‘rinishi va ishlash tartibi-
ga ko‘ra areometrni eslatuvchi gidrometr yordamida aniqlanadi. 
Gidrometrning tor qismida ikkita shkala bo‘ladi. Birinchi shkala an-
tifrizdagi etilenglikolning foizda o‘lchanadigan miqdorini (20 dan 
100 foizgacha), ikkinchisi suyuqlikning qotish haroratini (minus 
8 dan minus 67°C gacha) ko‘rsatadi. Past haroratlarda muzlaydigan 
suyuqlik shisha silindrga quyiladi, unga gidrometr tushiriladi va hi-
soblanadi. Gidrometrlar 20°C ga mo‘ljallab darajalangan. Agar si-
nov boshqa haroratlarda o‘tkazilsa, tuzatish kiritish lozim. Tuzatish 
qiymati yo‘riqnomadagi jadvaldan olinadi. 
Neft mahsulotining sifatini tekshirish bo‘yicha yo‘riqnomalar 
chiqarilgan bo‘lib, bu yo‘riqnomalarga muvofiq yonilg‘ining zich
-
ligi u omborga qabul qilinishidan oldin va ombordan berilayotgani-
da tekshirilishi lozim, bu uning og‘irligini aniqlash uchun kerak 
bo‘ladi. Yonilg‘i solingan idishlar tubidagi suv miqdori kamida 
oyi ga bir marta, yonilg‘i va moyni saqlash davrida undagi mexanik 

---

208
aralashmalar miqdori kamida har uch oyda bir marta aniqlanadi. 
Past haroratlarda muzlaydigan suyuqliklarning qotish harorati ular-
ni transportga quyish uchun berishdan oldin aniqlanadi. 
8. 5.