Nomoddiy aktivlarning sintetik va analitik hisobi. 21- son BHMS da nomoddiy aktivlar hisobini yuritish uchun aktiv bo‘lgan № 0400 «Nomoddiy aktivlar hisobi schyotlari» va kontraktiv bo‘lgan № 0500 «Nomoddiy aktivlarning eskirishi hisobi schyotlari» tizimlari ko‘zda tutilgan.
-
|
Aktiv schyotlar
|
|
Kontraktiv schyotlar
|
0410
|
Patentlar, litsenziyalar va nou-xau
|
0510
|
Patentlar, litsenziyalar va nou-
|
|
|
|
xaularning amortizatsiyasi
|
0420
|
Savdo markalari, tovar belgilari
|
0520
|
Savdo markalari, tovar belgilari
|
|
va sanoat namunalari
|
|
va sanoat namunalarining
|
|
|
|
amortizatsiyasi
|
0430
|
Dasturiy ta’minot
|
0530
|
Dasturiy ta’minotning
|
|
|
|
amortizatsiyasi
|
0440
|
Yerdan va tabiiy pesurslardan
|
0540
|
Yerdan va tabiiy pesurslardan
|
|
foydalanish huquqi
|
|
foydalanish huquqining
|
|
|
|
amortizatsiyasi
|
0450
|
Tashkiliy harajatlar
|
0550
|
Tashkiliy harajatlarning
|
|
|
|
amortizatsiyasi
|
0460
|
Franchayz
|
0560
|
Franchayzning amortizatsiyasi
|
0470
|
Mualliflik huquqlari
|
0570
|
Mualliflik huquqlarining
|
|
|
|
amortizatsiyasi
|
0480
|
Gudvil
|
|
|
0490
|
Boshqa nomoddiy aktivlar
|
0590
|
Boshqa nomoddiy aktivlarning
|
|
|
|
amortizatsiyasi
|
0410-0490 «Nomoddiy aktivlar hisobi schetlari»ning debetida ularning boshlang‘ich qiymatini oshishiga olib keluvchi operatsiyalar (masalan, yangi nomoddiy aktivlarni sotib olinishi, ularni bepul kelib tushushi, qayta baholanishi, inventarizatsiyada aniqlangan ortiqchalar), kreditida esa nomoddiy aktvlarning boshlang‘ich qiymatini
kamayishiga olib keluvchi operatsiyalar (masalan, ularni sotilishi, bepul berilishi, hisobdan chiqarilishi, aniqlangan kamomadlar) quyidagi buxgalteriya yozuvlari bilan aks ettiriladi.
-
№
|
Operatsiyaning mazmuni
|
Debet
|
Kredit
|
Yozuvga asos
|
|
|
schet
|
schet
|
bo‘luvchi hujjat
|
1.
|
Nomoddiy aktivlar sotib olinganda
|
0410-
|
0830
|
Shartnomalar,
|
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
85
-
|
|
0490
|
|
schet-fakturalar
|
2.
|
Ilmiy tadqiqot va tajriba konstruktorlik
|
0410-
|
3190
|
Loyiha-smeta
|
|
ishlanmalari natijasida qabul qilingan
|
0490
|
|
hujjatlari,
|
|
nomoddiy aktivlarning xaqiqiy
|
|
|
dalolat-nomalar
|
|
tannarxiga
|
|
|
|
3.
|
Bepul kelib tushgan nomoddiy
|
0410-
|
8530
|
Shartnoma,
|
|
aktivlarning ekspert yuli bilan
|
0490
|
|
dalolatnoma,
|
|
belgilangan qiymatiga
|
|
|
schet-faktura
|
4.
|
Ta’sis badali sifatida kirim qilingan
|
0410-
|
4610
|
Ta’sis
|
|
nomoddiy aktivlarning kelishuv
|
0490
|
|
shartnomasi,
|
|
bahosidagi qiymatiga
|
|
|
dalolatnoma,
|
|
|
|
|
schet- faktura
|
5.
|
Inventarizatsiyada aniqlangan ortiqcha
|
0410-
|
9390
|
Qaror,
|
|
nomoddiy aktivlarning qiymatiga
|
0490
|
|
dalolatnoma
|
6.
|
Nomoddiy aktivlarni sotilishi va bepul
|
|
|
|
|
berilishida :
|
|
|
|
|
-sotish qiymatiga
|
4010
|
9220
|
Shartnoma,
|
|
-QQS summasiga
|
9220
|
6410
|
Schet-faktura,
|
|
-boshlang‘ich qiymatga
|
9220
|
0410-
|
dalolatnoma
|
|
|
|
0490
|
|
|
-eskirish summasiga
|
0510-
|
9220
|
|
|
|
0590
|
|
|
|
-olingan foydaga
|
9220
|
9320
|
|
|
-ko‘rilgan zararga
|
9430
|
9220
|
|
7.
|
Nomoddiy aktivlar moliyaviy
|
|
|
|
|
investitsiyalar sifatida kiritilganda:
|
|
|
|
|
-kelishuv qiymatiga
|
|
|
Shartnoma,
|
|
|
0610-
|
9220
|
Schet-faktura,
|
|
-boshlang‘ich qiymatiga
|
0690
|
|
dalolatnoma
|
|
|
9220
|
0410-
|
|
|
-eskirish summasiga
|
|
0490
|
|
|
|
0510-
|
9220
|
|
|
-QQS summasiga
|
0590
|
|
|
|
-olingan foyda summasiga
|
9220
|
6410
|
|
|
|
9220
|
9320
|
|
8
|
Gudvil korxona harajatlari evaziga
|
Hara-jat
|
0480
|
Raschet
|
|
hisobdan chiqarilganda
|
schyot-
|
|
|
|
|
lari
|
|
|
9.
|
Inventarizatsiyada kamomad
|
|
|
|
|
aniqlanganda
|
|
|
|
|
-boshlang‘ich qiymatga
|
9220
|
0410-
|
Dalolatnoma,
|
|
|
|
0490
|
qaror
|
|
-eskirish summasiga
|
0510-
|
9220
|
|
|
|
0590
|
|
|
|
-kamomad summasiga
|
470
|
9220
|
|
|
|
|
|
|
BXMS № 7 «Nomoddiy aktivlar» ga muvofiq ( p.46 ) nomoddiy aktivlar har yilning oxirida yakuniy hisobot tuzish oldidan inventarizatsiyadan o‘tqazilishi lozim.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
86
Bundan tashqari ular qayta baholashda, korxonada reorganizatsiya (birlashish, bo‘linish) yuz berganda, korxona tugatilganda inventarizatsiya qilinadi. Nomoddiy aktivlarni inventarizatsiyasini o‘tqazish BXMS № 19 «Invetarizatsiyani tashkil qilish va o‘tqazish»da belgilangan tartib bo‘yicha amalga oshiriladi.
Nomoddiy aktivlarning qiymati oshirilganda inventarizatsiya qaydnomasi ma’lumotlari asosda quyidagi buxgalteriya yozuvlari qilinadi:
Boshlang‘ich qiymat oshirilganda
Debet 0410-0490 «Nomoddiy aktvlar hisobi schetlari» Kredit 8510 «Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar»
Boshlang‘ich qiymat kamaytirilganda
Debet 8510 «Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar» Kredit 0410-0490 «Nomoddiy aktvlar hisobi schetlari»
Nomoddiy aktivlarning analitik hisobi moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha har bir inventar ob’ektning kodi (tartib nomeri) bo‘yicha kartochkalarda yoki kitobda yuritiladi. Ushbu kartochka va kitoblar nomoddiy aktivlar kelib tushganda ochiladi va ularning butun foydali xizmat muddati davri davomida saqlanadi.
Nomoddiy aktivlarni eskirishining hisobi. Nomoddiy aktivlarga eskirish hisoblashda quyidagi omillar asos qilib olinadi:
Foydali xizmat muddati;
Korxonaning ustav faoliyatining muddati;
Nomoddiy aktivning jismoniy va ma’naviy eskirish harakteri;
Foydali xizmat muddatini hisoblash mumkin bo‘lgan nomoddiy aktivlar uchun yillik eskirish summasi ularning amortizatsiyalanadigan qiymatini foydali xizmat yillar soniga bulish yo‘li bilan topiladi. Topilgan summani 12 ga bo‘lib, har oylik eskirish summasi harajatlar schyotlariga olib boriladi.
Foydali xizmat muddatini aniqlash qiyin bo‘lgan nomoddiy aktivlar bo‘yicha xizmat muddati eng ko‘pi bilan 5 yil qilib, lekinda korxona ustav faoliyati muddatidan ko‘p bo‘lmagan mudddatga, belgilanadi (BXMS № 7, p. 39.2).
BXMS № 7 ga muvofiq (p.42-44), nomoddiy aktivlarga amortizatsiya (eskirish) hisoblash xuddi asosiy vositalar singari bir maromli, bajarilgan ish hajmiga proporsional, xizmat yillari sonlari yig‘indisiga proporsional (kumulyativ) va kamayib boruvchi qoldiq qiymatdan hisoblab topish usullari bo‘yicha amalga oshiriladi. Tanlangan usul (usullar) korxonaning hisob siyosatida ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Asosiy vositalar kabi nomoddiy aktivlar amortizatsiyasini hisoblashda Soliq Kodeksi negiziga bir maromda hisoblash usuli olingan, qolgan usullar bo‘yicha hisob-kitoblarda aniqlangan me’yordan ortiqcha summalar foyda solig‘i bazasiga qayta qo‘shiladi va shu yo‘l bilan soliqga tortiladi.
Har hisobot yili oxirida nomoddiy aktivlarning foydali xizmat muddati qayta ko‘rib chiqilishi va shunga mos ravishda amortizatsiya (eskirish) me’yori o‘zgartirilishi mumkin ( BXMS № 7, p. 46 ).
Nomoddiy aktivlar bo‘yicha amortizatsiya (eskirish) ni hisoblanishi ularning ishlatish maqsadiga ko‘ra 0510-0590-schetlarning kreditida va harajatlar schetlarining ( 2010, 2310, 2510, 2710, 3110,9410,9420 ) debetida aks ettiriladi. 0510-0590 schetlarning debetida nomoddiy aktivlarni sotilishi, bepul berilishi, hisobdan chiqarilishi, kamomadlari va ta’sis badali sifatida kiritilishi munosabati bilan ularga to‘g‘ri keladigan jamlangan eskirish summasini kamaytirish aks ettiriladi. Bunda 9220 «Boshka aktivlarni
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
87
sotilishi va turli chiqimlari», 0480 «Gudvil», 8510 «Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar» schyotlari kreditlanadi.
Nomoddiy aktivlar amortizatsiyasining analitik hisobi har bir nomoddiy aktiv bo‘yicha kartochkalarda yoki kitobda olib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |