K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

Kamayib boruvchi qiymatdan hisoblash usuli. Ushbu usul ham tezlashtirilgan usul hisoblanadi. Uning mohiyati shundaki, birinchidan amortizatsiya (eskirish) belgilangan me’yordan ikki karra miqdorda hisoblanadi, ikkinchidan, amortizatsiya (eskirish) bazasi bo‘lib har yilda qoldiq qiymat hisoblanadi.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

69

Bizning misolimizda yillik amortizatsiya (eskirish) me’yori 20%, ishlatiladigan me’yor – 40% (20% x 2). Ushbu usulda hisoblangan va jamlangan amortizatsiya (eskirish), shuningdek qoldiq qiymat xizmat yillari bo‘yicha qo‘yidagicha bo‘ladi:

Yillar	Boshlan-	Amorti-	Amorti-	Yillik	Jamlan-	Qoldiq
	g‘ich	zatsiyala-	zatsiya	amorti-	gan	qiymat
	qiymat	nadigan	me’yori	zatsiya	amorti-
		qiymat			zatsiya
1	1000000	1000000	40%	400000	400000	600000
2	1000000	600000	40%	240000	640000	360000
3	1000000	360000	40%	144000	784000	216000
4	1000000	216000	40%	86400	870400	129600
5	1000000	-	-	29600	900000	100000

Hisob-kitoblardan ko‘rinib turibdiki, birinchi ikki yilda amortizatsiya (eskirish) me’yordan mos ravishda 220000 so‘m (400000-180000) va 60000 so‘m (240000-180000) ko‘p hisoblangan. Mos ravishda bu summalar 1- va 2- yillarda soliq solish bazasiga qayta qo‘shilishi lozim. Keyingi 3 yilda amortizatsiya (eskirish) me’yordan mos ravishda 36000 so‘mga (144000-180000), 93600 so‘mga (86400-180000), 150400 so‘mga (29600-180000) kam bo‘lib, ular mos raivshda 3-, 4- va 5- xizmat yillarida soliq solish bazasidan chegirilishi yoki yuqorida aytilgan tartibda kelgusi yillarda soliq solish bazasiga kiritilmasligi kerak. Bu usul qo‘llanilganda hisob siyosatida xizmat muddatining barcha yillari ichida, shuningdek qo‘shimcha xizmat yillarida ham amortizatsiya (eskirish) ni hisoblash va uni soliq solishga munosabati hisob siyosatida aniq belgilangan bo‘lishi kerak.

Shunday qilib, asosiy vositalarning amortizatsiyasi (eskirish) ni hisoblashning turli usullarini qo‘llash xizmat muddati yillari ichida hisoblangan va jamlangan amortizatsiya (eskirish) summalarini va qoldiq qiymatni turlicha bo‘lishiga, shuningdek ularni turli miqdorda soliq solish bazasiga kiritilishi yoki undan chegirilishi bo‘yicha bir-biridan farq

qilar ekan. Bu farqlarni keltirilgan			avtomashina	misolida qo‘yidagicha ifodalash
mumkin:
Yillar	Yillik		Soliqga	Jamlangan	Qoldiq
	amortizatsiya		toriladigan	amortizatsiya	qiymat
		amortizatsiya
			1 – usul
1	180000		-	180000	820000
2	180000		-	360000	640000
3	180000		-	540000	460000
4	180000		-	720000	280000
5	180000		-	900000	100000
			2 – usul
1	180000		-	180000	820000
2	270000		90000	450000	550000
3	225000		45000	675000	325000
4	135000		- 45000	810000	190000
5	90000		- 90000	900000	100000

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

70


3 – usul

1	300000	120000	300000		700000
2	240000	60000	540000		460000
3	180000	-	720000		280000
4	120000	- 60000	840000		160000
5	60000	- 120000	900000		100000
		4 – usul
1	400000	220000		400000	600000
2	240000	60000		640000	360000
3	144000	- 36000		784000	216000
4	86400	- 93600		870400	129600
5	29600	- 140400		900000	100000

Asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiya (eskirish)ni hisoblashga doir operatsiyalar schetlar rejasida ko‘zda tutilgan kontraktiv bo‘lgan 02 «Asosiy vositalarning eskirishi hisobi schetlari»da aks ettiriladi. Ushbu schetning saldosi kredit tomonida bo‘lib, u jamlangan eskirish summasini ko‘rsatadi. Hisoblangan eskirish, ya’ni eskirish summasini ko‘payishi ushbu schetning kreditida va harajat schetlarining debetida (2010,2310,2510,3190, 9210,9410,9420,9430 va boshqalar), eskirish summasini kamayishi esa 02- schetning debetida va boshqa schetlarning kreditida (8510,0110-0190 va boshqalar) aks ettiriladi.

4.1.6. Asosiy vositalarni sotishning va boshqa chiqimlarining hisobi.


Asosiy vositalarni sotishning hisobi. Korxonalar zarur hollarda o‘zlarining to‘liq amortizatsiya qilingan yoki qilinmagan asosiy vositalarini sotishlari mumkin. Sotishga asos bo‘lib sotuvchi va sotib oluvchi o‘rtasida tuzilgan shartnoma hisoblanadi. Asosiy vositani sotish schet-faktura bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjat sotish operatsiyalarini hisobda aks ettirishga asos bo‘ladi. Schet-faktura asosida sotish operatsiyalari hisobda qo‘yidagi buxgalteriya o‘tqazmalari bilan aks ettiriladi.

№	Operatsiyaning mazmuni			Summa	Debet	Kredit	Asos bo‘luvchi
					schet	schet	hujjat
1	Asosiy	vositani	jo‘natish	700000	4010	9210	Shartnoma,
	qiymatiga						schet-faktura
2	Sotishdan	olingan	QQS	100000	9210	6410	Shartnoma,
	summasiga (agar korxona QQS						schet-faktura
	to‘lovchi va soliq solish ob’ekti
	mavjud bo‘lsa)
3	Asosiy vositaning		boshlan-	600000	9210	0111-	Shartnoma,
	g‘ich qiymatiga					0190	schet-faktura
4	Jamlangan	eskirishni	hisobdan	500000	0211-	9210	Shartnoma,
	chiqarish				0290		schet-faktura
5	Sotishdan olingan foyda			500000	9210	9310	Shartnoma,
							schet-faktura

Asosiy vositalarni sotish natijasida korxona foyda yoki zarar ko‘rishi mumkin. Bu natija jo‘natish qiymati (Jq) va qoldiq qiymati (Qq) o‘rtasidagi farqdan iborat bo‘ladi.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

71

Agar jo‘natish qiymati (Jq) qoldiq qiymat (Qq) dan katta bo‘lsa (Jq > Qq) korxona asosiy vositalarni sotishdan foyda olgan bo‘ladi va QQS to‘lovchi hisoblanadi, agar jo‘natish qiymati (Jq) qoldiq qiymat (Qq) dan kichik bo‘lsa (Jq < Qq), korxona asosiy vositalarni sotishdan zarar ko‘rgan bo‘ladi va QQS to‘lovchi hisoblanmaydi, ya’ni:

Fs (Zs) = Jq – Qq

Yuqoridagi misolda korxona sotishdan foyda ko‘rgan. Agar korxona asosiy vositani 50000 so‘mga sotganda edi, u Soliq Kodeksiga muvofiq QQS to‘lamaydi, shuningdek ushbu korxona sotishdan 50000 so‘m zarar ko‘rgan bo‘lar edi va bu zarar hisobda qo‘yidagicha aks ettiriladi: