K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

Bir maromda hisoblash usuli. Ushbu usulning mohiyati shundaki, u amortizatsiyalanadigan qiymatni foydali xizmat muddat davomida bir maromda (miqdorda) hisoblashni, jamlangan amortizatsiya (eskirish) ni bir maromda ko‘payib borishini va qoldiq qiymatini bir maromda kamayib borishini taqozo etadi.

Yillik amortizatsiya (eskirish) summasi ushbu usulda 180000 so‘mni tashkil etadi.

1000000 – 100000		900000
As = -------------------------------	=	-------------- = 180000 so‘m
5		5

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

67

Ushbu usulda avtomashinaning foydali xizmat muddati yillari bo‘yicha hisoblangan, jamlangan amortizatsiya (eskirish) summasi va qoldiq qiymati qo‘yidagicha:

Yillar	Boshlan-	Amorti-	Amorti-	Yillik	Jamlan-	Qoldiq
	g‘ich	zatsiyala-	zatsiya	amorti-	gan	qiymat
	qiymat	nadigan	me’yori	zatsiya	amorti-
		qiymat			zatsiya
1	1000000	900000	20%	180000	180000	820000
2	1000000	900000	20%	180000	360000	640000
3	1000000	900000	20%	180000	540000	460000
4	1000000	900000	20%	180000	720000	280000
5	1000000	900000	20%	180000	900000	100000

Bir maromda hisoblash usuli Soliq Kodeksiga to‘liq muvofiq keladi. Yillik amortizatsiya (eskirish) summasining 1/12 qismi har oyda harajatlar schetiga kiritib boriladi va u foyda solig‘ini hisoblash bazasiga qayta qo‘shilmaydi.

Bajarilgan ish hajmiga proporsional hisoblash usuli. Ushbu usulda, avvalom bor, bir yillik ish hajmiga to‘g‘ri keladigan amortizatsiya (eskirish) summasi topib olinadi. Bizning misolimizda u 90 so‘mga teng (900000 : 10000 = 90).

Avtomobilning xizmat muddati yillarida haqiqatda bajargan ish hajmiga proporsionlal hisoblanadigan, jamlangan amortizatsiya (eskirish) summasi, shuningdek qoldiq qiymat qo‘yidagicha bo‘ladi:

Yil-	Boshlan-	Amorti-	Ish	Amorti-	Yillik	Jamlan-	Qoldiq
lar	g‘ich	zatsiyala-	hajmi,	zatsiya	amorti-	gan	qiymat
	qiymat	nadigan	soat	me’yori,	zatsiya	amorti-
		qiymat		so‘m		zatsiya
1	1000000	900000	2000	90	180000	180000	820000
2	1000000	900000	3000	90	270000	450000	550000
3	1000000	900000	2500	90	225000	675000	325000
4	1000000	900000	1500	90	135000	810000	190000
5	1000000	900000	1000	90	90000	900000	100000

Ushbu usulda ko‘rinib turibdiki, yillik hisoblangan amortizatsiya (eskirish) summasi haqiqiy bajarilgan ish hajmiga qarab turlicha bo‘lgan. 1-yilda hisoblangan amortizatsiya (eskirish) summasi Soliq Kodeksida belgilangan me’yorga mos keladi va u soliq solish bazasiga qayta kirmaydi. 2-yilda me’yordagidan 90000 so‘m (270000-180000) ortiqcha amortizatsiya (eskirish) hisoblangan. Ushbu summa ikkinchi yil soliq hisob-kitoblarida foyda solig‘ini hisoblash bazasiga qayta qo‘shiladi. 3-yilda me’yordagidan 45000 so‘m (225000-180000) ortiqcha amortizatsiya (eskirish) hisoblangan. Ushbu summa 3-yil soliq hisob-kitoblarida foyda solig‘ini hisoblash bazasiga qayta qo‘shiladi. 4- va 5- yillardan me’yordan mos ravishda 45000 so‘m (135000-180000) va 90000 so‘m (90000-180000) amortizatsiya (eskirish) kam

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

68

hisoblangan. Ushbu summalar mos ravishda 4- va 5- yillarda soliq solish bazasidan kamaytirilishi maqsadga muvofiq yoki kelgusi yillarda avtomobildan qo‘shimcha ishlatishda soliq solish bazasiga 2- va 3- yillarda qayta kiritilgan 135000 so‘m (90000+45000) miqdorida amortizatsiya (eskirish) summasi soliqga tortilmasligi kerak. Yuqoridagi hol mavjud bo‘lganda soliqga tortilmaydigan amortizatsiya (eskirish) summasi miqdori asoslangan holda hisob siyosatida aks ettirilgan bo‘lishi kerak.

Xizmat yillari yig‘indisiga proporsional hisoblash usuli. Ushbu usulda xizmat yillari yig‘indisi topib olinadi va ularning hissasi teskari holda belgilanadi. Bizning

misolimizda xizmat yillari yig‘indisi 15 ga teng (1+2+3+4+5).
Yillar hissasi: 1- yil uchun -				5/15;	2- yil uchun			-	4/15;
		3- yil uchun		-	3/15;		4- yil uchun		-		2/15;
		5- yil uchun		-	1/15.
Ushbu usulda hisoblangan va jamlangan amortizatsiya (eskirish) summasi,
shuningdek qoldiq qiymat xizmat yillari ichida qo‘yidagicha bo‘ladi:
Yillar	Boshlan-	Amorti-		Amorti-			Yillik	Jamlan-			Qoldiq
	g‘ich	zatsiyala-		zatsiya			amorti-	gan			qiymat
	qiymat	nadigan		me’yori			zatsiya	amorti-
		qiymat						zatsiya
1	1000000	900000		5/15			300000	300000			700000
2	1000000	900000		4/15			240000	540000			460000
3	1000000	900000		3/15			180000	720000			280000
4	1000000	900000		2/15			120000	840000			160000
5	1000000	900000		1/15			60000	900000			100000

Kumulyativ usul amortizatsiya (eskirish) ning tezlashtirilgan usullaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun xizmat muddatining birinchi yillarida amortizatsiya (eskirish) me’yoridan ko‘p miqdorda, keyingi yillarda esa me’yordan kam miqdorda hisoblanadi. Bizning misolimizda birinchi ikki yilda miqdordan mos ravishda 120000 (300000-180000) so‘m va 60000 (240000-180000) so‘m ko‘p hisoblangan. Ushbu summalar mos ravishda 1- va 2- yillar soliq hisob-kitoblarida soliq solish bazasiga qayta qo‘shilishi lozim. 3- yilda amortizatsiya (eskirish) me’yor miqdorida hisoblangan. Shuning uchun ushbu summa soliq solishga ta’sir qilmaydi. 4- va 5- yillarda mos ravishda amortizatsiya (eskirish) me’yordan 60000 (120000-180000) so‘m va 120000 (60000-180000) so‘m kam hisoblangan. Ikkinchi usuldagidek, 4- va 5- yillarda mos ravishda kam hisoblangan amortizatsiya (eskirish) summalari ushbu yillar hisob-kitoblarida soliq solish bazasidan kamaytirilishi yoki ular avtomashina kelgusi yillarda ishlatilganda va amortizatsiya (eskirish) hisoblanganda (bizning misolimiz bo‘yicha 60000+120000) 180000 so‘m miqdorigacha soliqga tortilmasligi lozim. Bunday hol uchraganda, qo‘shimcha ishlagan davrlarda hisoblangan amortizatsiya (eskirish) ning 180000 so‘mga miqdori soliqga tortilmasligi hisob siyosatida asoslangan tarzda ochib berilishi kerak.