Kamayib boruvchi qiymatdan hisoblash usuli. Ushbu usul ham tezlashtirilgan usul hisoblanadi. Uning mohiyati shundaki, birinchidan amortizatsiya (eskirish) belgilangan me’yordan ikki karra miqdorda hisoblanadi, ikkinchidan, amortizatsiya (eskirish) bazasi bo‘lib har yilda qoldiq qiymat hisoblanadi.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
69
Bizning misolimizda yillik amortizatsiya (eskirish) me’yori 20%, ishlatiladigan me’yor – 40% (20% x 2). Ushbu usulda hisoblangan va jamlangan amortizatsiya (eskirish), shuningdek qoldiq qiymat xizmat yillari bo‘yicha qo‘yidagicha bo‘ladi:
-
Yillar
|
Boshlan-
|
Amorti-
|
Amorti-
|
Yillik
|
Jamlan-
|
Qoldiq
|
|
g‘ich
|
zatsiyala-
|
zatsiya
|
amorti-
|
gan
|
qiymat
|
|
qiymat
|
nadigan
|
me’yori
|
zatsiya
|
amorti-
|
|
|
|
qiymat
|
|
|
zatsiya
|
|
1
|
1000000
|
1000000
|
40%
|
400000
|
400000
|
600000
|
2
|
1000000
|
600000
|
40%
|
240000
|
640000
|
360000
|
3
|
1000000
|
360000
|
40%
|
144000
|
784000
|
216000
|
4
|
1000000
|
216000
|
40%
|
86400
|
870400
|
129600
|
5
|
1000000
|
-
|
-
|
29600
|
900000
|
100000
|
Hisob-kitoblardan ko‘rinib turibdiki, birinchi ikki yilda amortizatsiya (eskirish) me’yordan mos ravishda 220000 so‘m (400000-180000) va 60000 so‘m (240000-180000) ko‘p hisoblangan. Mos ravishda bu summalar 1- va 2- yillarda soliq solish bazasiga qayta qo‘shilishi lozim. Keyingi 3 yilda amortizatsiya (eskirish) me’yordan mos ravishda 36000 so‘mga (144000-180000), 93600 so‘mga (86400-180000), 150400 so‘mga (29600-180000) kam bo‘lib, ular mos raivshda 3-, 4- va 5- xizmat yillarida soliq solish bazasidan chegirilishi yoki yuqorida aytilgan tartibda kelgusi yillarda soliq solish bazasiga kiritilmasligi kerak. Bu usul qo‘llanilganda hisob siyosatida xizmat muddatining barcha yillari ichida, shuningdek qo‘shimcha xizmat yillarida ham amortizatsiya (eskirish) ni hisoblash va uni soliq solishga munosabati hisob siyosatida aniq belgilangan bo‘lishi kerak.
Shunday qilib, asosiy vositalarning amortizatsiyasi (eskirish) ni hisoblashning turli usullarini qo‘llash xizmat muddati yillari ichida hisoblangan va jamlangan amortizatsiya (eskirish) summalarini va qoldiq qiymatni turlicha bo‘lishiga, shuningdek ularni turli miqdorda soliq solish bazasiga kiritilishi yoki undan chegirilishi bo‘yicha bir-biridan farq
-
qilar ekan. Bu farqlarni keltirilgan
|
avtomashina
|
misolida qo‘yidagicha ifodalash
|
mumkin:
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Yillar
|
Yillik
|
|
Soliqga
|
Jamlangan
|
Qoldiq
|
|
amortizatsiya
|
|
toriladigan
|
amortizatsiya
|
qiymat
|
|
|
amortizatsiya
|
|
|
|
|
|
1 – usul
|
|
|
1
|
180000
|
|
-
|
180000
|
820000
|
2
|
180000
|
|
-
|
360000
|
640000
|
3
|
180000
|
|
-
|
540000
|
460000
|
4
|
180000
|
|
-
|
720000
|
280000
|
5
|
180000
|
|
-
|
900000
|
100000
|
|
|
|
2 – usul
|
|
|
1
|
180000
|
|
-
|
180000
|
820000
|
2
|
270000
|
|
90000
|
450000
|
550000
|
3
|
225000
|
|
45000
|
675000
|
325000
|
4
|
135000
|
|
- 45000
|
810000
|
190000
|
5
|
90000
|
|
- 90000
|
900000
|
100000
|
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
70
3 – usul
-
1
|
300000
|
120000
|
300000
|
700000
|
2
|
240000
|
60000
|
540000
|
460000
|
3
|
180000
|
-
|
720000
|
280000
|
4
|
120000
|
- 60000
|
840000
|
160000
|
5
|
60000
|
- 120000
|
900000
|
100000
|
|
|
4 – usul
|
|
|
|
1
|
400000
|
220000
|
|
400000
|
600000
|
2
|
240000
|
60000
|
|
640000
|
360000
|
3
|
144000
|
- 36000
|
|
784000
|
216000
|
4
|
86400
|
- 93600
|
|
870400
|
129600
|
5
|
29600
|
- 140400
|
|
900000
|
100000
|
Asosiy vositalar bo‘yicha amortizatsiya (eskirish)ni hisoblashga doir operatsiyalar schetlar rejasida ko‘zda tutilgan kontraktiv bo‘lgan 02 «Asosiy vositalarning eskirishi hisobi schetlari»da aks ettiriladi. Ushbu schetning saldosi kredit tomonida bo‘lib, u jamlangan eskirish summasini ko‘rsatadi. Hisoblangan eskirish, ya’ni eskirish summasini ko‘payishi ushbu schetning kreditida va harajat schetlarining debetida (2010,2310,2510,3190, 9210,9410,9420,9430 va boshqalar), eskirish summasini kamayishi esa 02- schetning debetida va boshqa schetlarning kreditida (8510,0110-0190 va boshqalar) aks ettiriladi.
4.1.6. Asosiy vositalarni sotishning va boshqa chiqimlarining hisobi.
Asosiy vositalarni sotishning hisobi. Korxonalar zarur hollarda o‘zlarining to‘liq amortizatsiya qilingan yoki qilinmagan asosiy vositalarini sotishlari mumkin. Sotishga asos bo‘lib sotuvchi va sotib oluvchi o‘rtasida tuzilgan shartnoma hisoblanadi. Asosiy vositani sotish schet-faktura bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjat sotish operatsiyalarini hisobda aks ettirishga asos bo‘ladi. Schet-faktura asosida sotish operatsiyalari hisobda qo‘yidagi buxgalteriya o‘tqazmalari bilan aks ettiriladi.
-
№
|
Operatsiyaning mazmuni
|
Summa
|
Debet
|
Kredit
|
Asos bo‘luvchi
|
|
|
|
|
|
schet
|
schet
|
hujjat
|
1
|
Asosiy
|
vositani
|
jo‘natish
|
700000
|
4010
|
9210
|
Shartnoma,
|
|
qiymatiga
|
|
|
|
|
|
schet-faktura
|
2
|
Sotishdan
|
olingan
|
QQS
|
100000
|
9210
|
6410
|
Shartnoma,
|
|
summasiga (agar korxona QQS
|
|
|
|
schet-faktura
|
|
to‘lovchi va soliq solish ob’ekti
|
|
|
|
|
|
mavjud bo‘lsa)
|
|
|
|
|
|
3
|
Asosiy vositaning
|
boshlan-
|
600000
|
9210
|
0111-
|
Shartnoma,
|
|
g‘ich qiymatiga
|
|
|
|
0190
|
schet-faktura
|
4
|
Jamlangan
|
eskirishni
|
hisobdan
|
500000
|
0211-
|
9210
|
Shartnoma,
|
|
chiqarish
|
|
|
|
0290
|
|
schet-faktura
|
5
|
Sotishdan olingan foyda
|
500000
|
9210
|
9310
|
Shartnoma,
|
|
|
|
|
|
|
|
schet-faktura
|
Asosiy vositalarni sotish natijasida korxona foyda yoki zarar ko‘rishi mumkin. Bu natija jo‘natish qiymati (Jq) va qoldiq qiymati (Qq) o‘rtasidagi farqdan iborat bo‘ladi.
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
71
Agar jo‘natish qiymati (Jq) qoldiq qiymat (Qq) dan katta bo‘lsa (Jq > Qq) korxona asosiy vositalarni sotishdan foyda olgan bo‘ladi va QQS to‘lovchi hisoblanadi, agar jo‘natish qiymati (Jq) qoldiq qiymat (Qq) dan kichik bo‘lsa (Jq < Qq), korxona asosiy vositalarni sotishdan zarar ko‘rgan bo‘ladi va QQS to‘lovchi hisoblanmaydi, ya’ni:
Fs (Zs) = Jq – Qq
Yuqoridagi misolda korxona sotishdan foyda ko‘rgan. Agar korxona asosiy vositani 50000 so‘mga sotganda edi, u Soliq Kodeksiga muvofiq QQS to‘lamaydi, shuningdek ushbu korxona sotishdan 50000 so‘m zarar ko‘rgan bo‘lar edi va bu zarar hisobda qo‘yidagicha aks ettiriladi:
-
Do'stlaringiz bilan baham: |