g) o'zi o 'qigan m atnning m azm unini tushunib, ongli o'qishi;
h) o'q ig an m atn m azm unini savollar asosida soddagina qilib qayta
hikoyalab berishi;
i) o 'qigan m atnga sarlavha to p a olishi;
j) to 'g 'ri, tez, ongli va ifodali o'q ish m alakalariga ega bo'lishi.
Alifbo davri yozuv darslarining vazifasi — kichik va bosh yozm a
harflarni to 'g 'ri shakllantirish, harflarni to 'g 'ri ulash, alifbeda o'qigan
b o 'g 'in , so 'z va gaplarni
nam unaga qarab yozish, harf, b o 'g 'in , so 'z,
gap diktantlarni yozish ko'nikm asini shakllantirish, izohli, saylanm a,
k o'ruv rasm diktant kabi ta ’lim iy diktant turlarini yoza olishlariga
erishish, um u m an , grafik m alakani shakllantirishdir. Savod o'rgatish
jarayonining oxirida bir darsda, agar darsning 2/3 qismi yozuvga ajra-
tilsa, 20 tagacha so'z yoza olishlari talab qilinadi.
Savod o‘rgatish davrida o‘quvchilarni o‘qishga o‘rgatish
M a’lumki, savod o'rgatish jarayonidagi o'qish darslarining asosiy
vazifasi o'quvchilarga
tovush va harfni tanishtirish, ulam ing to 'g 'ri
talaffuzini o'rgatish orqali bolalarda to 'g 'ri, ongli, ifodali o 'q ish ko'nik-
malarini shakllantirishdan iborat. Shuningdek, o'quvchilar lug'atini
boyitish, bog'lanishli nutqini o'stirish, bilimini boyitish, tafakkurini
shakllantirish, eshitish, qabul qilish sezgisini o'stirishda ham bu davr
m as’uliyatliligi bilan alohida o'rin tutadi.
Tayyorgarlik davri o'qishga o'rgatish uch un zam in hozirlaydi. Bu
davrda bolalarda o'zgalar nutqini eshitish, diqqatni to'plash, til bir-
liklarini (tovush, b o 'g 'in , so'z, gap)
farqlash, ajratish, ularning vazi
falarini anglash kabi xususiyatlar shakllantiriladi. Bular o'quvchilam ing
o'qishni muvaffaqiyatli egallashlariga yordam beradi.
O 'qishga o'rgatish uch u n, a w a lo , o 'qu v chi tovush va h a rf bilan yax
shi tanishtirilishi lozim . Tovush va h a rf bilan tanishtirishda b o 'g 'in d a n
tovushni ajratish tam oyiliga rioya qilinadi. H a rf bilan tanishtirish bir
necha xil y o 'n alish d a am alga oshirilishi m um kin:
1. M azm unli rasm yuzasidan savol-javob usuli bilan b o g 'lan ish li
hikoya tuzdiriladi. U ndan kerakli gap, s o 'n g kerakli s o 'z ajratib o li
nadi, so 'n g ra so 'z ustida yuqoridagi kabi tahlil ishlari uyushtiriladi.
2. S o 'z asos qilinib, analitik m ashqlar yordam ida o 'rg an ilad ig an
tovush ajratib olinadi. M asalan:
oy.
O 'qitu v ch i
oy
rasm ini k o 'rsa ta d i,
o 'q u v c h ila r un ing nom ini — so 'zn i aytadi. O 'qituvchi о tovushini
c h o 'z ib (o -o -o -y ) aytadi va qaysi tovushni c h o 'z ib aytayotganini
o 'q u v ch ilard an so ‘raydi. O 'q u v c h ila r о tovushini aytgach,
uning
xususiyatlari h aqid a savol-javob o 'tk azilad i. О tovushli so 'z la r o ‘ylab
to ptiriladi. S h undan so ‘ng о harfi kesm a harfdan yoki rasm li alif-
bodan k o'rsatiladi. B unda о harfining shaklini esda olib qolishlariga
alohida e ’tib o r qaratiladi.
3.
O 'rganilgan harflar ichiga bugun o'rganiladigan h a rf aralash-
tirib qo'yiladi, bolalar uning ichidan notanish harfni ajratadilar, so'ng
o'qituvchi bu h a rf ifodalaydigan tovushni aytadi. O 'quvchilar tovush
ning xususiyatlarini aytadilar. Shu h arfni kesma harflar ichidan topib,
kitob sahifasidan, rasmli alifbodan ko'rsatadilar. Shu tariqa to v u sh -h arf
bilan tanishtirilgach, o'qishga o'rg atish ustida ishlanadi.
O 'qishga o'rg atishda b o 'g 'in asos qilib olinadi.
Buning uchun
o 'qituvchida b o 'g 'in jadvali bo'lishi lozim . B o 'g'in jadvali asosida
o'qish nam unasi ko'rsatiladi, y a’ni harflab em as, ichida, birinchi harfni
ko 'z bilan k o'rib, uning nom ini dilda saqlab, ikkinchi harfni k o 'rish va
ikkalasini bog'lab, unlini m o'ljallab ulab aytish tushuntiriladi. B o'g'in
o'qish o'qituvchining nam unasi asosida doim iy ravishda har bir darsda
izchil olib boriladi. Bunda quyidagi kabi chizm alardan foydalanish
m umkin:
Bunda „Alifbe" sahifalaridagi so 'zlarn i oldin b o 'g 'in g a b o'lish,
so'ng o 'qishni m ashq qilish yaxshi sam ara beradi. O 'qituvchining na
m unali o 'qishidan so 'ng birgalikda ovoz chiqarib o'q ish, yakka-yakka
o'qish, shivirlab o 'q ishdan foydalaniladi. Ayniqsa, sekin o'qiydigan
o'quv chilar bo'lgan sinflarda xor bilan o'q itish o'qishni
tezlashtirishga
yordam beradi. S inf o'quvchilarining o 'q ish ko'nikm alaridan kelib
chiqib, m atndagi so'zlarni xattaxtada bo 'g'inlarga bo'lib yozish,
o'rganilgan harflarni hisobga olgan holda q o 'sh im cha so 'z birikm alari,
gapiar tuzib yozish va o'qitish usulidan ham foydalaniladi.
M a’lumki, „Alifbe" sahifalarida b o 'g 'in tuzilishi m urakkablashib
boradi. Shuning uchun o'qituvchi h a r bir b o 'g 'in tuzilishining m u-
rakkabligiga qarab ish usullarini belgilab olishi zarur. M asalan, uch
tovushdan tuzilgan, to 'rt tovushdan tuzilgan b o'g'inlarni o'qishga
o'rgatish ham o'ziga xos qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Bunda
Do'stlaringiz bilan baham: 
