K arim a q osim ova

II. 
0 ‘quvchilarda  so‘z  va  gapga  lingvistik  munosabatni  o‘stirish
 
ustida  maqsadga  yo'naltirilgan  ishlar. 
O 'quvchilarda  so'z  va  gapga 
lingvistik  m unosabat  nazariy  bilim larni  o'zlashtirish,  m avhum   tafak- 
kurni  o'stirish  jarayonida  shakllantiriladi  va  tilning  sem antik  ham da 
gram m atik  tom onining  bir-biriga  ta ’sirini  anglashni  bildiradi.
O 'quvchilar tilni  ularda  til  birliklariga,  xususan,  ulam ing  asosiylari 
bo'lgan  so'z,  m orfem a,  so'z  birikm asi,  gapga  lingvistik  m unosabatni 
parallel shakllantirish bilan birga ongli  o'zlashtiradilar.  So'zga lingvistik 
m unosabat  so'zni  to vush -h arf tom onidan  tahlil  qilib,  uning  tovush  va 
grafik tom oni  o'rtasidagi  bog'lanishini  aniqlash,  so'zni  m orfemik tahlil 
qilish  va so'zga  leksik  m a’no  berishda  m orfem aning  o'rn in i  tushunish; 
so'zni gram m atik  tahlil  qilish  va  shu  so'zning  m uayyan so'z  turkum iga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

oid  ekani  bilan  uning  gram m atik  belgilari  o 'z a ro   bog'liqligini  tu sh u ­
nish  ko'nikm asining  shakllanishiga  qarab  o 'sib   boradi.
Lingvistik  m unosabat  o'quvchilarda  asta-sekin  shakllantirib  bori­
ladi,  ularda bilish,  tushunib olish saviyasi  ham   har xil  bo'lishi  m um kin. 
M asalan, 2 -sinf o'quvchilari gapdagi so 'z  birikm alarini topadilar, am m o 
u  so 'z  birikmasidagi  so'zlar  o 'z a ro   qanday,  y a’ni  nim alar  yordam ida 
bog'langanini  tushuntira  olm aydilar.  4 -sin f  o'quvchilari  gapdagi  so 'z 
birikm asini  topadilar  va  so 'z  birikmasi  tarkibidagi  so 'zlar  o 'z a ro   so 'z  
o'zgartuvchi  q o 'shim ch alar  (kelishik,  shaxs-son  qo'shim chalari)  yoki 
ohang yordam ida bog'langanini  tushuntiradilar, y a’ni  bog'lanish gram ­
m atik  vositalar  bilan  ifodalanishini  k o'rsatadilar.  Bu  so'z  birikmasi 
tarkibidagi so'zlam ing bog'lanish  m ohiyatini elem en tar darajada tu sh u ­
nish  b o 'lib ,  uni  yuqori  sinflarda  chuqurroq  (so 'z  birikmasi  tarkibidagi 
so'zlam in g   bog'lanish  turlari,  bosh  va  ergash  so 'zn in g   xususiyatlarini) 
tushunadilar.
O 'qituvchi  o'quvchilarda  so'zga,  so 'z   birikm asi  va  gapga  lingvis­
tik  m unosabatni  ta ’lim  jarayonida  m aqsadga  m uvofiq  o'stirib   b o­
radi,  xususan,  o'rganiladigan  kategoriyani  o 'qu v chi  tushunib  olishiga 
g 'am x o 'rlik   qiladi.