К. Абдуназаров, А. Зайнуддинов умумий ер

4.2.2.5. Криосфера. 
 

---

113 
Криосфера яхлит тарқалмаган қобиқ бўлиб, у атмосфера, гидросфера 
ва литосферанинг ўзаро термик таъсир зонасида жойлашган. Унга доимий 
манфий ҳарорат хос. 
 
Криосферага фаслий ва кўп йиллик қор қопламлари, фаслий ва кўп 
йиллик музлоқлар, тоғ музликлари ва муз қопламлари ҳамда ёриқлардаги 
ва ер остидаги музлар киради. 
Ер пўстининг манфий ҳароратга эга бўлган ва ер ости музлари ва 
тупроқларни фаслий музлайдиган жойлари мавжуд юқори қисми 
криолитозона деб аталади. Доимий қор қопламининг умумий майдони 
шимолий ярим шарида 2 млн.км
2
, жанубий ярим шарда 14 млн.км
2
. доимий 
музлар ва тоғлардаги музлар майдони 14 млн.км
2
. демак қор қопламининг 
умумий майдони 30 млн.км
2
атрофида яъни ер юзасининг 6% и қор билан 
қопланган. 
Вақтинчалик қор қопламининг майдони шимолий ярим шарда 59 
млн.км
2
, жанубий ярим шарда 2 млн.км
2
, вақтинча денгиз музлари юзасида 
24 млн.км
2
. 
Доимий ва вақтинча муз қопламининг умумий майдони 113 млн.км
2
, 
яъни ер юзасининг 22% ни ташкил қилади. Доимий ва вақтинча қор 
қоплами чегарасидан қор чизиғи ўтади. Қор чизиғи чегарасида ёққан қор 
миқдори эриган қор миқдорига тенг. Қор чизиғидан юқорида қор тўплана 
боради. Чунки бу ерда ёққан қор миқдори эриган қор миқдоридан кўп. Қор 
чизиғидан пастда қор тўпланмайди, чунки ҳарорат юқори бўлганлиги 
сабабли ёққан қорни хаммаси эриб кетади. 
Музлар ва муз қопламларининг умумий майдони 16 млн.км
2
. Уларда 
24 млн.км
2
чучук сув тўпланган, яъни улар чучук сув заҳирасини 69%ни 
ташкил қилади. Музларнинг 87%и Антарктидада жойлашган. Агар 
Антарктида музлари эритилса, қуруқликнинг 20 млн.км
2
майдони сув 
остида қолган бўлар эди. 
Кўп йиллик музлоқлар ва ер ости музлари Ер пўстининг манфий 
ҳароратга эга бўлган қисмларидир. Манфий ҳароратда сув доимо қаттиқ 
ҳолатда бўлади. Кўп йиллик музлоқ ерлар майдони 21 млн.км
2
ни ташкил 
қилади, яъни қуруқлик майдонининг 14%ини ташкил қилади. Кўп йиллик 
музлоқларнинг катта қисми шимолий ярим шарда жойлашган. Жанубий 
ярим шарда кўп йиллик музлоқлар майдони 1 млн.км
2
. муз қоплами остида 
эса кўп йиллик музлар учрамайди.