К. Абдуназаров, А. Зайнуддинов умумий ер

14.3. Географик муҳитни бошқариш тизими (мониторинги). 
Табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш ва атроф муҳитни муҳофаза қилиш 
мақсадида маълум бир ҳудудни ҳолатини назорат қилиш, кузатиш тизимига 
мониторинг деб аталади. Кузатиш ва назорат қилиш замонавий техника воситалари 
ёрдамида амалга оширилади. Мониторинг тушунчасининг маъноси кузатиш, назорат 
қилишни англатади.
Мониторинг қуйидаги қисмлардан иборат: 

ќавонинг, сувнинг, радиациянинг миқдори ва сифатини, тозалигини ўзгаришини ва 
ҳолатини кузатиш; 

олинган маълумотларни мумкин бўлган тўпланиш (ПДК), стандартлар ва 
нормативларга мос келишини аниқлаш; 

табиатда бўладиган ўзгаришларни манбаларини аниқлаш ва бу тўғрисида керакли 
давлат ташкилотларини огоҳлантириш. 
Юқоридаги ишларни амалга оширишда масофадан туриб маълумотлар олиш, 
маълумотни ЭХМда қайта ишлаш, экпресс-анализ усулларидан фойдаланилади. 
Мониторингни ташкил қилиш жараёнида бир неча даражали вазифаларни 
бажаришга тўғри келади. И.П.Герасимов мониторингни учта даражасини (поғонани) 
ажратишни тавсия этади: 
1.
санитар-гигиеник ёки биоэкологик даража (поғона). Мазкур поғонада асосий 
эътибор атроф муҳитни инсон саломатлигига таъсири нуқтаи назаридан 
кузатишга қаратилади. Бунда атроф муҳитни ўзгаришини инсон саломатлигида 
акс этиши ўрганилади. (туғилиш, ўлим даражаси, касалланиш, уларни даволаш, 
иш қобилияти ва х.к.). Мазкур ишлар тиббий географик тадқиқотларда муҳим 
аҳамиятга эга. 
2.
Геотизм даражаси (поғонаси). Мазкур поғонада табиий ва табиий-техноген 
тизимлар холати кузатилади. Бунда модда ва энергия алмашиниши 
кўрсаткичларига, биологик маҳсулдорликка, геотизимларни ифлосланиши ва 
ўз-ўзини тозалаш имкониятига асосий эътибор берилади. 

---

192 
Табиий ва табиий-техноген тизимлар холатини кузатиш махсус зонал ёки 
регионал полигонлардаги географик стационарларда олиб борилади. 
Ландшафтларнинг ва уларнинг таркибларининг холатини ва хоссаларини 
биргаликда узоқ вақт давомида кузатиш