K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

 
I
 = 
Ф
Ω
 
yoki 
I
 = 
Ф
4
p
.
 
(4–13)
Yorug‘lik kuchining birligi – 
kan dela
(kd) si birliklar tizimining 
asosiy birligiga kiritilgan. 1 kd sifatida yuzasi 1/600000 m
2
, temperaturasi 
platinaning qotish temperaturasiga teng, tashqi bosim 101325 Pa bo‘lgan 

---

113
holda, to‘liq nurlantirgichdan perpendikular yo‘nalishda chiqayotgan 
yorug‘lik kuchi qabul qilingan. 1 kd ni qabul qilishda ishlatilgan 
yorug‘likning vakuumdagi to‘lqin uzunligi 555 nm ga teng bo‘lib, inson 
ko‘zining maksimal sezgirligiga to‘g‘ri keladi.
Qolgan barcha fotometrik birliklar kandela orqali ifodalanadi. Masalan, 
1 lyumen, yorug‘lik kuchi 1 kd bo‘lgan nuqtaviy manbadan 1 sr fazoviy 
burchak ichida chiqqan yorug‘lik oqimiga teng.
Yuza birligiga tushgan yorug‘lik oqimiga yoritilganlik deyililadi:
 E
= 
Ф
S
.
(4–14)
Yoritilganlik si birliklar tizimida 
lyuks
(lx) da o‘lchanadi. 1 m
2
yuzaga 
tekis taqsimlangan holda 1 lm yorug‘lik oqimi tushsa, yuzaning yoritilganligi 
1 lx ga teng bo‘ladi.
Yoritilganlik qonunlari. 
Yuqorida aytilganidek, yuzaning yoritilganligi 
yurug‘ lik kuchiga to‘g‘ri proporsional. lekin yoritilganlik faqat yorug‘lik 
kuchiga bog‘liq bo‘lib qolmasdan, manba va yoritiladigan yuzagacha bo‘lgan 
masofaga ham bog‘liq. Yorug‘lik manbayi sfera markazida joylashgan bo‘lsin 
(4.31-rasm).
nur
φ
φ
∆
S
0
∆Ω
4.31-rasm.
Sferaning sirt yuzasi 4π
R
2
ga teng.
U holda to‘la yorug‘lik oqimi 
Ф
= 4π
I
ga teng bo‘ladi. shunga ko‘ra:
E =
.
(4–15)
Yuzaning yoritilganligi, manba yorug‘lik kuchiga to‘g‘ri proporsional, 
masofaning kvadratiga teskari proporsional.

---

114
ko‘pgina hollarda yorug‘lik oqimi yuzaga burchak ostida tushadi. 
Yorug‘lik oqimi ∆
S
yuzaga φ burchak ostida tushayotgan bo‘lsin. ∆
S
yuza, 
∆
S
0
yuza bilan quyidagicha bog‘langan: ∆
S
0
= ∆
S
cosφ. U holda fazoviy 
burchak
∆Ω = 
∆
S
0
R
2
= 
∆
S
cosφ
R
2
bilan aniqlanadi. Undan berilgan yuzaning yoritil-
ganligi
E = 
cosφ 
(4–16)
bilan aniqlanadi.
Yuzaning yoritilganligi, manba yorug‘lik kuchiga, yorug‘lik nuri va 
yorug‘lik oqimi tushayotgan yuzaga o‘tkazilgan perpendikular orasidagi 
burchak kosinusiga to‘g‘ri proporsional, masofaning kvadratiga teskari 
proporsional.
agar yuza bir nechta manba bilan yoritilgan bo‘lsa, umumiy yoritilganlik 
har bir manba tomonidan yoritilganliklarning yig‘indisiga teng bo‘ladi.
fotometrik kattaliklardan yana biri ravshanlik deb ataladi.