K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

 
I =
Ф
S
.
(4–10)
ko‘pincha, bu kattalik 
nurlanish intensivligi 
deb ataladi. Uning birligi
1
.
geometriya kursidan fazoviy burchak tushunchasini eslaylik. Bunga 
misol qilib konusning uchidagi burchakni olish mumkin. fazoviy burchakni 
o‘lchash uchun shar segmenti sirti yuzasi (
S
0
)ning, markazi konus uchida 
bo‘lgan sfera radiusi kvadrati (
R
2
)ga nisbati bilan o‘lchanadigan kattalikka 
aytiladi:
Ω = 
. fazoviy burchakning o‘lchov birligi – steradian (sr). 1 sr – sfera 
yuzasidan tomoni sfera radiusiga teng bo‘lgan kvadrat yuzasiga teng bo‘lgan 
soha hosil qiladigan, bir uchi sfera markazida bo‘lgan fazoviy burchak 
kattaligiga teng. Sfera sirtining yuzasini bilgan holda, nuqta atrofidagi to‘la 
fazoviy burchakni aniqlash mumkin:
Ω = 
4
p
R
2
R
2
= 4π sr. 
nurlanish intensivligining manbadan uzoqligiga va nur tushayotgan yuza 
bilan hosil qilgan burchagiga bog‘liqligini qaraylik. nur chiqayotgan nuqtaviy 

---

112
manba radiuslari 
R
1
va 
R
2
bo‘lgan ikkita konsentrik aylana markazida bo‘lsin 
(4.29-rasm). agar yorug‘lik muhit tomonidan yutilmasa (masalan, vakuumda), 
vaqt birligi ichida birinchi sferadan o‘tgan to‘la energiya ikkinchi sfera 
yuzasidan o‘tadi. shunga ko‘ra
R
1
R
2
4.29-rasm.
I
1
= 
W
4
p
R
2
1
t
va 
I
2
= 
W
4
p
R
2
2
t
; 
bundan:
=
. (4–11) 
Demak, nurlanish intensivligi masofa ortishi bilan 
kvadratik ravishda kamayib borar ekan.
nur tushayotgan yuzaning qiyaligiga bog‘liqligini 
aniqlash uchun 4.30-rasm dagi holatni qaraylik. Bunda to‘lqin 
S
0
va 
S
yuzadan 
bir xil miqdordagi energiyani olib o‘tadi. shunga ko‘ra
 I
0
= 
va 
I
= 
. 
4.30-rasm.
S
0
S
α
Ularning intensivliklari nisbati:
= = cos α. 
(4–12)
amaliyotda yorug‘likning energetik xarakteris-
tikasi bilan birgalikda ko‘zga ko‘rinadigan 
yorug‘likni tavsiflaydigan fotometrik kattaliklar 
ishlatiladi. fotometriyada, nurlanish intensivligi bilan 
bevosita bog‘liq bo‘lgan, yorug‘lik oqimi deb ataluvchi subyektiv kattalik 
ishlatiladi. Yorug‘lik oqimi 
Ф
harfi bilan belgilanadi. Uning SI birliklar 
tizimidagi birligi 
lyumen
(lm).
istalgan yorug‘lik manbayining muhim xarakteristikasi – bu yorug‘lik 
kuchi 
I
hisoblanadi. Uni yorug‘lik oqimi 
Ф
ni, fazoviy burchak Ω ga nisbati 
bilan aniqlanadi: