K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

9. Proton qanday kvarklardan tashkil topgan?
a) 
u, u, d
; B) 
u, d, d
; C) 
u, d, c
; D) 
d, c, s
.
10. Qanday zarralarga antizarralar deyiladi?
a) massalari teng, lekin zaryadi qaram-qarshi bo‘lgan zarralar;
B) massalar zaryadlari bir xil, lekin spini turlicha bo‘lgan zarralar;
C) Yadrosi manfiy, qobogi musbat zarralardan tashkil topgan atomlar;
D) To‘la, ta’rif keltirilmagan.
Vii bobda o‘rganilgan eng muhim tushuncha, qoida va qonunlar

---

188
atomning Tomson 
modeli
Massasi tekis taqsimlangan 10
–10
m kattalikdagi musbat 
zaryadlangan shardan iborat bo‘lib, uning ichida 
o‘z muvozanat vaziyati atrofida tebranma harakat 
qiluvchi manfiy zaryadlar mavjud. Musbat va manfiy 
zaryadlarning yig‘indisi o‘zaro teng.
atomning planetar 
modeli
Elektronlar yadro atrofida orbitalar, atomning elektron 
qobig‘i bo‘ylab harakatlanadi va ularning zaryadi yadro-
dagi musbat zaryadga teng
Balmerning umum-
lash gan formulasi
v
= 
R
.
lazer
lazer deganda, juda aniq yo‘naltirilgan kogerent yorug‘-
liknurining manbayi tushuniladi.
lazer so‘zining o‘zi inglizcha «majburiy tebranish natija-
sida yorug‘likning kuchaytirilishi» so‘zlaridagi birinchi 
harflaridan olingan («Light Amplification by Stimulated 
emission of radiation»).
Bor postulatlari
Statsionar (turg‘un) holatlar haqidagi postulat:
atomda 
statsionar holatlar mavjud bo‘lib, bu odatlarga elektron-
larning statsionar orbitalari mos keladi
Chastotalar haqidagi postulat:
elektron bir statsionar orbitadan ikkinchisiga o‘tgandagina 
energiyasi shu statsionar holatlardagi energiyalarning 
farqiga teng bo‘lgan bitta foton chiqaradi (yoki yutadi) 
hv = E
n
 – E
m
, 
bu yerda 
E
n
 
va 
E
m
 
– mos ravishda elektron-
ning 
n
- va 
m
-statsionar orbitalardagi energiyalari
atom yadrosining 
tuzilishi
atom yadrosi proton va neytrondan tashkil topgan. 
Proton 
(p)
– vodorod atomining yadrosi. Tinchlikdagi massasi: 
m
p
= 1,6726 · 10
–27
kg ≈ 1836 
m
e
bu yerda: 
m
e
– elektronning 
massasi. (Proton – grekcha – “birinchi”).
Neytron (n).
elektrneytral zarra. Tinchlikdagi massasi:
m
n
= 1,6749 · 10
–27
kg ≈ 1839 
m
e
(
Neytron
– lotincha u ham 
emas, bu ham emas)
α – nurlanish
Atom yadrosining α – zarra chiqarishi bilan boshqa 
yagroga aylanishi

---

189
β
– nurlanish
atom yadrosining elektron chiqarishi bilan boshqa 
yagroga aylanishi
γ – nurlanish
atom yadrosidan chiqadigan elektromagnit to‘lqinlar
radioaktiv 
yemirilish qonuni
N = N
0
e
–λt
yoki 
N = N
0
·
T
– yarim yemirilish davri

---

190