K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

Yoqut lazeri. 
Yoqut kristali aluminiy oksid al
2
O
3
dan iborat bo‘lib, 
al ning ba’zi atomlari o‘rnini xromning uch valentli Cr
3 +
ionlari egallagan 
bo‘ladi. kuchli yoritilish natijasida xrom atomlari 
1 
asosiy holatdan 
3 
uyg‘ongan holatga majburiy ravishda o‘tkaziladi (7.3-rasm).

---

159
nurlanishsiz 
o‘tish
M
aj
bu
riy
uy
g‘o
tis
h
sp
ont
an
o‘
tis
h
sp
ont
an
o‘
tis
h
λ =
0,
69
43
μ
m
3
1
2
7.3-rasm.
Metastabil holat
3
2
1
2
1
7.4-rasm.
7.5-rasm.
Bu jarayon ko‘chkisimon rivojlanib, fotonlarning soni keskin ortib boradi 
(7.5-rasm). Bu fotonlarning nafaqat chastotalari, balki fazalari, tarqalish 
yo‘nalishlari va qutblanish tekisliklari ham bir xil bo‘ladi. natijada yoqutdan 
kuchaygan kogerent yorug‘lik dastasi, ya’ni 
lazer nuri 
chiqadi.
7.6-rasmda yoqut lazerini hosil qilish sxemasi ko‘rsatilgan. Yoqut tayoqcha 
1 
xrom atomlarining metastabil holatga o‘tishini ta’minlovchi 
2 
gazli 
lampa bilan o‘ralgan. Yoqutning temperaturasi zarur qiymatda saqlanishini 
ta’minlash maqsadida sovitish sistemasi 
3 
ulangan.
1
2
3
3
lazer nuri
7.6-rasm.
Boshqa lazerlarning hosil bo‘lish mexanizmi ham shunga o‘xshaydi.
lazerning turlari
. kvant generatorlari kvant mexanikasi qonunlari 
asosida istalgan (elektr, issiqlik, yorug‘lik, kimyoviy va h.k.) energiyani 

---

160
kogerent yorug‘lik nuri energiyasiga aylantirib beradi. Bu ajoyib xossaga 
egaligi lazer nurining juda keng qo‘llanilishiga sabab bo‘lmoqda.
lazerlar faollashtiruvchi moddalarning turlariga, ya’ni qanday energiyani 
kogert yorug‘lik nuri energiyasiga aylantirishiga qarab bir nechta turlarga 
bo‘linadi. Bular: qattiq lazerlar, yarim o‘tkazgichli lazerlar, gaz lazerlari, 
kimyoviy lazerlar, tolali lazerlar, rentgent lazerlari va hokazolar.
Ular impuls, uzluksiz va kvaziuzluksiz rejimlarda ishlashi mumkin.
lazerning xossalari bilan tanishaylik.
Yuqori darajada kogerent, 
ya’ni fotonlarning fazalari bir xil.
Qat’iy monoxromatik. 
Dastaga kiruvchi fotonlar to‘lqin uzunliklarining 
farqi 10
–11
m dan oshmaydi, ya’ni ∆λ
 < 
10
–11
m.
Nurlanish quvvati juda katta. 
lazer nurida nurlanish quvvati 10
16
–10
20
W/m
2
gacha bo‘lishi mumkin. Bu juda katta qiymat hisoblanadi. Vaholanki, 
Quyoshning to‘la nurlanish spektri bo‘yicha nurlanish quvvati 7 · 10
7
W/m
2
ni 
tashkil qiladi.
Nurning yoyilish burchagi juda kichik. 
Masalan, Yerdan Oyga 
yo‘naltirilgan lazer Oy sirtida 3 km diametrli joynigina yoritadi. Odatdagi 
projektor nuri esa 40 000 km diametrli maydonni yoritgan bo‘lardi.