K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

izotoplar. (
Izotop
– grekcha izos – teng, bir xil; topos – joy
) 
Tartib 
raqami (
Z
) bir xil, lekin massa soni 
(A) 
turlicha bo‘lgan elementlar 
izotoplar 
deyiladi. izotoplar yadrosidagi neytronlar soni 
(N = A
– 
Z) 
bilan farq qiladi.
izobarlar. 
Massa soni 
(A) 
bir xil, lekin tartib raqami (
Z
) turlicha bo‘lgan 
elementlar 
izobarlar 
deyiladi. izobarlar yadrosidagi protonlar soni 
(Z = A
– 
N) 
bilan farq qiladi.
Yadroning kattaligi. 
Yadroning radiusi tajriba natijasi asosida yozilgan
 
R = R
0
A
(7–9)
formula bilan aniqlanadi. Bu yerda: 
R
0
 = 
(1,2–1,7) · 10
–15
m. shuni ta’kidlash 
zarurki, atom yadrosining radiusi deganda, yadro kuchlarining ta’siri 
namoyon bo‘ladigan sohaning chiziqli kattaligi tushuniladi. Yadroning hajmi 
unga kiruvchi nuklonlar soni 
A 
ga bog‘liq bo‘lsa-da, barcha yadrolarda 
nuklonlarning zichligi bir xil. Yadroning zichligi juda katta bo‘lib, 
ρ
= 2 · 10
11
kg/m
3
atrofida. Boshqacha aytganda, 
1 m
3
yadro materialining 
massasi 200 million tonna bo‘ladi. 
Bu qadar katta massa qanday qilib 
bog‘lanib turar ekan?

---

163
Yadroni kulon kuchi ta’sirida parchalanib ketishdan saqlab turadigan 
bunday tortishish kuchlari 
yadro kuchlari 
deyiladi.
Yadroning bog‘lanish energiyasi. 
Tekshirishlarning ko‘rsatishicha, atom 
yadrosi ancha mustahkam tuzilishga ega. Demak, yadrodagi nuklonlar orasida
ma’lum bog‘lanish mavjud. 
Yadroni alohida nuklonlarga ajratish uchun 
zarur bo‘ladigan energiya yadroning bog‘lanish energiyasi deyiladi. 
Yadroning bog‘lanish energiyasi uning barqarorligi o‘lchovidir. energiyaning 
saqlanish qonuniga ko‘ra, yadroni parchalash uchun qancha energiya sarflansa, 
yadro hosil bo‘lganda ham shuncha energiya ajralib chiqadi.
Xo‘sh, bu energiya nimaga teng va u qanday vujudga keladi?