К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

19.2. Молиявий ҳисоботни тузиш қоидалари
М олиявий ҳисоботлар тузиш учун ф ой д ал ан и лад и ­
ган ўзига хос ҳисоб ю ритиш сиёсатига қўш им чаларда 
ф ойдаланувчилар учун м оли яви й қисоботларда ф о й д а­
лан и лад и ган б аҳ о л ар н и н г асоси (д астлабки қи й м ат, 
ж ори й қи й м ат, сотиш қи й м ати , д и ск о н т қи й м ати ва 
бош қалар)н и били ш жуда муҳим ҳисобланади. Бу т а ­
м о й и л л а р кўп ҳ о л л ар д а у зл у к с и зл и к ва ҳ и со б л а ш
т а м о й и л л а р и би лан ўхш аш дир, улар м оли яви й ҳисо- 
ботни тузиш асоси н и таш ки л қилади. Улар бу там о- 
йиллардан баъзи ҳолатларда баҳолаш ларни н г асослари 
ўртасида тан лов мавж удлиги билан ф а р қ қилади.
М олиявий ҳисоботда корхона ҳисоб ю ритиш си ёса­
ти н и акс эттири ш пайтида қуйидагиларга алоҳида эъти- 
борни қаратиш и лозим :
♦ даром адн и н г акс эттирилиш и;
♦ кон сол и дац и я там ойиллари;
♦ ф аол и ят турлари н ин г уйғунлиги;
♦ қўш м а ф аолият;
♦ моддий ва ном оддий активларн и ва уларн и нг э с ­
ки ри ш и н и акс эттириш ;
♦ жалб қи л и н ган
маблағлар қи й м ати н и кап и тал и ­
зация қилиш ;
♦ капитал қўйилм алар;
♦ и нвестиц и он мулк;
♦ м олиявий и нвести ц и ялар ҳамда м оли яви й ак т и в ­
лар;
♦ ижара;

---

♦ тадқи қотлар ва ри вож ланиш билан б о ғ л и қ хара­
жатлар;
♦ товар-м одди й захиралар;
♦ сол и қлар ҳамда муддати кечиктирилган со л и қл ар;
♦ захиралар;
♦ и ш ч и ва хизм атчиларни асраб туриш хараж атлари;
♦ чет эл валю тасини ўтказиш ;
♦ и н ф л я ц и я ҳисоби;
♦ ҳукумат субсидиялари.
Х ўж алик юритувчи субъект м олиявий ҳ и соб о тн и н г 
изоҳларида, ҳисобларида ва туш унтириш ларида д ар о ­
м адлар ва хараж атларн и д ар о м ад л ар , х араж атл ар ва 
ф а о л и я т турлари тақлилини гурухдаштириб кўрсати ш и
керак.
Х ўж алик ю ритувчи субъектлар м оли яви й ҳи собот- 
л ар и н и н г изохдари, ҳисоблари ва туш унтириш ларида 
куйидаги маълумотларни кўрсати ш и лозим:
♦ хўж алик юритувчи субъектнинг м оли яви й ҳисо- 
боти ва ҳисоб сиёсати асослари учун турли асосий 
муом алалар ва ҳодисаларни танлагани ва қўллан и лга- 
ни тўғрисида маълумот такдим этиш ;
♦ БХ М А талаб қилган, ҳеч бир м оли яви й ҳи собот- 
да акс эттирилм аган ахборотни ёритиш ;
♦ м ол и яви й ҳисоботларда акс эттири лм аган, л еки н
м оли яви й ҳисоботни а н и қ ва ҳақ қон и й так д и м этиш
учун қўш им ча тахдил ахборотларини такдим этиш .
А малиётда кўпгина корх он аларн и н г ф ао л и яти кўп 
қи ррали бўлади ҳамда бу м оли яви й ҳисоботлардан ф о й ­
далан увчи лар учун и қтисодий қарорлар қабул қи лиш да 
қийинчиликларни келтириб чиқаради. Й и ллик м олиявий 
ҳи соботлар қўш имча равиш да тузиладиган м оли яви й
ш арҳни ўз ичига олиш и керак, чунки у ко р х о н ан и н г 
м о л и яв и й ф аол и яти н и , м о л и яв и й аҳволи ни ва улар 
дуч келган асосий н оан и к д и кл ар н и бартараф этади.
М ол и яви й ш арҳ корхона м аъм урияти том он и дан ту­
зилади. Бу ш арҳ корхон ан и н г м оли яви й аҳволи ва м о­
л и я в и й ф ао л и яти н и н г асоси й белгисини, ш унингдек, 
ф ой далан увчи ҳисобот билан тан и ш и ш ж араёнида дуч 
кели ш и м ум кин бўлган м о л и яв и й ҳисоботдаги н оа- 
н и к д и к л ар н и изохдаб бери ш и ва туш унтириб бери ш и
лози м .
Қ ў ш и м ч а м аъ лум отл ар: и зо қ л ар , э с л а т м а л а р ва

---

ҳисоблар корхона том он и дан махсус ш аклларда ҳам, 
ш унингдек, ихтиёрий кўриниш да ҳам тақдим этилади.
Зарурият туғилганида статистик ҳ и соботни н г ш акл ­
лари м оли яви й ҳисоботга бериладиган қўш им ча м аъ­
лумотлар орқали зарурий ф ойдаланувчиларга тақдим
этилиш и м ум кин. Бундан таш қари , корхона раҳбария- 
ти қўш им ча маълумотлар си ф ати да субъект доираси да 
м аълумотларни такдим этиш ш акли ҳисобланувчи ж ад- 
валлар ва м аълум отном аларни тақдим эти ш и мумкин.
М о л и яви й ҳисоботлар қуйидаги асосий и ден ти ф и - 
каци он р ек ви зи тларн и ўз ичига олади:
♦ к о р х о н ан и н г н ом и , м ул кч и ли к ш ак л и , ю р и ди к 
м анзи ли, б ўйсуниш и, и ден ти ф и кац и он рақ ам и ва к о р ­
хонани б или ш учун керак бўлган б ош қа реквизитлар;
♦ алоқида корхоналарни ёки корхоналар гуруҳининг 
м оли яви й ҳи соботларини қам раб олиш и, яъ н и бу ҳисо- 
бот ж ам ланган ёки ягона бўлиш и керак. Агар ҳисобот 
ж ам ланган бўлса, у ҳолда барча ш аклларда “Ж ам л ан - 
м а” ёки “ С убъектлар бўйича я к у н и й ” субъектлар сони 
кўрсатилади. Т уш унтириш ёзувида ж ам лан ган якуни й
ҳисоботга ки ри ти л ган \и с о б о т л а р н и н г сон и кўрсати- 
лиш и зарур;
♦ м о л и яв и й ҳ и соб от т о м о н и д а н қам р аб о л и н ган
ҳисобот куни ёки даври.