К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

Грант ( субсидия) деганда
хўжалик юритувчи субъект­
л ар га улар б ел ги л ан ган ш артларн и б аж а р ган л а р и д а 
и қти содиётни ри вож лантири ш н и рағб атлан ти ри ш мак,- 
садида давлат ёки халқаро хориж ий таш ки лотлар т о ­
м он и дан кўрсатиладиган пул ёки натура кў ри н и ш и д а- 
ги ёрдам туш унилади.

---

Ш у билан биргаликда субсидия ва грантлар турли 
нодавлат, халқаро таш ки лотлар ва ж ам ғарм алар то м о ­
н идан маълум дастурларни амалга ош и ри ш учун к о р ­
хоналар том он и дан такдим этилиш и м ум кин.
Грант ва суб си д и ялар қуйидаги ҳи соб варақл арда 
ҳисобга олинади:
8810—“ Г ран тл ар” ;
8820—“ С убсиди ялар ” .
М азкур ҳи собварақларда ўз сарм оясига ки ри тилув- 
чи ҳамда корхона ф аол и яти н и молиялаш м анбаи с и ­
ф атида кўриб чиқиладиган аж ратилган ф а н т ва субси­
д и я л ар н и н г мавж удлиги ва ҳаракати тўғрисидаги маъ­
лумотлар ҳисобга олинади.
Пул ш аклида ол и н ган грантлар куйидагича акс эт­
тирилади:
Д -т 5110, 5210—“ Пул м аблағлари”ҳисобварақлари
К -т 8810—“ Г ран тлар” .
Грантлар хдсобига устав кап и тал и н и н г орти ш и ку­
йидагича акс эттирилади:
Д -т 8810—“ Г ран тлар” ;
К -т 8310, 8320, 8330 Устав к а п и тал и н и ҳисобга 
олиш \и соб в аракд ари .
Г рант ажратган таш ки лотни н г грант сум м аси н и к о р ­
хона устав сарм оясига бадал сиф атида ки ри тиш ҳақида- 
ги қарори зарур. Устав кап и тал и н и н г о ш и ш и га ҳамда 
янги муассис пайдо бўлиш ига барча м уасси сларн и нг 
рози лиги ҳам кер ак ва таъсис ҳуж ж атларини қайта 
рўйхатдан ўтказиш лозим :
Д -т 8810—“ Г ран тлар” ;
К -т 8530—“ Т ек и н га олинган м ол -м у лк” .
С убсидияни олиш ш акли уни ҳисобда акс эттириш
тартибига таъсир этм айди. А ктивларга тегиш ли давлат 
субсидиялари куйидагича акс эттирилади:
♦ ак ти в н и н г ф ой дали хизмат муддати д авом и да д а ­
ромад си ф ати да тан олин ади ган м ақсадли туш ум лар 
си ф атида;
♦ келиб туш ган ак ти в н и н г баланс қи й м ати н и к а ­
майтиради ҳамда ам ортизаци яланади ган активдан ф о й ­
дали ф ой далан иш муддати давомида ҳисобланадиган 
эски ри ш н и қи сқар ти ри ш йўли билан м ол и яви й н ати ­
ж алар тўғрисидаги ҳисоботда акс эттирилади.
Ш унингдек, 8800—“ М ақсадли туш ум лар” гуруҳида 
куйидаги ҳисобварақлар очилган:

---

8830—“ А ъзолик б адаллари ” ;
8840—“ М ақсадли ф ойдаланиладиган с о л и қ и м ти ёз­
л а р и ” .
8830—“А ъзоли к б ад алл ари ” ҳисобварағи да таъси с 
ҳужжатлари б илан белгиланган ж ам и ят аъ золари н и н г 
аъ золи к бадаллари акс эттирилади. А ъзолик бад ал л ари ­
н и н г туш ум и 8830—“А ъзолик бадаллари ” ҳисобварағи 
кредити бўйича пул м аблағларини ҳисобга ол и ш ҳисоб- 
варакдари билан корресп онд ен ц ияда акс эттирилади.
С о л и қ соли ш дан озод этиш натиж асида бўш аган 
маблағлар сум м аларини мақсадли вази ф аларн и баж а- 
риш га й ўналтири ш н и нг ҳисоби 8840—“ М ақсадли ф о й ­
даланиладиган с о л и қ и м ти ёзлари ” ҳисобварағида амалга 
ош и ри лади .
Бю джетга тўловлар бўйича (турлари б ўйича) қарз- 
ларн и ҳисобга олиш ҳисобваракдари бўш аган маблағ- 
лар сум масига дебетланади, 8840—“ М ақсадли ф о й д а ­
лан и лади ган с о л и қ и м ти ёзлари ” ҳисобварағи креди т­
ланади. С о л и қ солиш дан озод этиш нати ж асида бўш а- 
ган м аблағлар сум малари имтиёзли давр кўрсатилган 
такди рда — им тиёзли давр тугагач, қолган ҳолларда 
эса — ҳар йили 8840—“ М ақсадли ф ой далан илади ган
со л и қ и м ти ёзл ар и ” ҳисобварағи дебетидан 8530—“ Б е­
пул олинган м ол -м улк” ҳисобварағи креди ти га ҳисоб- 
дан чиқарилади.
8910—“ Келгуси давр харажатлари ва тўловлар р е­
зер в и ” ҳисобварағи бир маромда харажат ва тўловлар- 
ни иш лаб ч и қари ш ёки муомала хараж атларига ки ри ­
ти ш йўли билан белгиланган тартибда резерв к и л и н ­
ган сум малар ҳолати ва ҳаракати тўғрисидаги маълу­
мотларни ж ам лаш учун қўлланилади.
Х усусан, уш бу ҳи собварақда асоси й воси тал ар н и
таъ м и рлаш бўйича келгуси харажатлар су м м аси н и акс 
эттири ш мумкин. Р езервн ин г ҳосил бўлиш и:
Д -т 2010, 2110, 2310, 2510 И ш лаб ч и қ ар и ш хара­
ж атлари ҳисобварақлари;
К -т 8910—“ Келгуси давр хараж атлари ва тўловлар 
р езе р в и ” .
Бухгалтерия ҳисоби халқаро стандартлари га муво­
ф и к бундай резервни таш кил қи ли ш тавси я қи л и н - 
м айди, чунки корхона уни таш ки л эти ш да ўз қисобо- 
тида ам алга ош и ри лм аган хараж атларни акс эттиради 
ва ф ой дан и кам айтиради.

---

Т и ж орат корхоналари, агар ҳисоб си ёсатида бу акс 
эттирилган бўлса, ф ақат соф ф ой да ҳисобига резерв 
таш ки л эти ш лари мумкин. И ш лаб ч и қ ари ш эҳтиёж ла- 
ри учун резервдан ф ой далан иш да с о л и қ соли н адиган
база мазкур хараж атлар сум м асига кам айтирилади.
И ш лаб ч и қари ш хараж атлари ҳисобига резерв таш ­
кил қ и л и ш Ў збекистон Республикаси М олия вази рли ­
ги билан кели ш и лган ҳолда, асосан м авсум ий и ш л ай ­
диган корхоналар учун рухсат этилади.
К орхоналарда таш кил этилган ушбу резервлардан 
асосий воситалар таъм ир қилин аётган да ва б ош қа м ақ- 
садларда ф ой далан или ш и мумкин.
И лгари таш кил этилган резерв ҳисобидан асосий 
в о си тан и к ап и тал таъ м и р қи ли ш учун м атери аллар 
сарф лан са, куйидагича п роводка берилади:
Д -т 8910—“ Келгуси давр хараж атлари ва тўловлар 
р езе р в и ” ;
К -т 1010—“Х ом -аш ё ва м атери аллар” .
И лгари резерв қ и ли н ган сум малар бўйича хдсоб- 
китоб ҳи собварақларидан харажатлар тўланса, куйида­
гича ёзув қилинади:
Д -т 8910—“ Келгуси давр хараж атлари ва тўловлар 
р езе р в и ” ;
К -т 5110—“Х и соб -ки тоб сч ёти ” .
1. Устав капитали деб нимага айтилади?
2. Турли мулкчилик шаклидаги корхоналарда устав капита­
лини шакллантириш хусусиятлари нималарда ўз ифода­
сини топади?
3. Устав капиталининг 
шаклланиши ва фойдаланилиши 
ҳисоби қандай ташкил қилинади?
4. Қўшилган капитал таркибига нималар киради?
5. Корхонада резерв капиталини ташкил қилишнинг қандай 
афзалликлари мавжуд?
6. Корхона соф фойдасидан акциядорларга дивидендлар 
ажратиш қай тартибда ҳисобга олиб борилади?
7. Грантлар, субсидиялар ҳамда келгуси давр харажатлари 
ва туловлари резервини ҳисобга олишнинг хусусиятла­
ри нималардан иборат?