К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

13.5. Сотиш харажатлари ҳисоби
М аҳсулотни реализация қи ли ш бир қанча харажат­
ларни келтириб чиқаради. Бундай турдаги харажатлар 
сотиш харажатлари деб юритилади. У ш б у турдаги хара­
жатларни тўғри, ан и қ ва ўз вақтида акс эттириш ҳар 
бир корхонанин г м олиявий натиж аларини аниқлаш да 
муҳим аҳамият касб этади.
С о т и ш харажатларини ҳисобга о л и ш “ Харажатлар 
таркиби тўғрисидаги Н и з о м ” га асосан амалга о ш и р и ­
лади. Н изом га биноан сотиш харажатлари таркибига 
куйидагилар киритилади:
♦
тем ир йўл, сув, автомобиль, от-уловда таш и ш
харажатлари ҳамда транспорт воситалари бекор туриб 
қолганлиги учун тўланган жарималар;
♦
савдо ва ум ум и й овқатланиш корхоналарининг иш
харажатлари;
♦
маҳсулот (ишлар, хизматлар)ни сотиш билан бог­
л и к меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари, м аъ м ур и й -б о ш - 
қарув ходимларидан ташқари;
♦
уларнинг иж тим оий суғурта ажратмалари;
♦
савдо эҳтиёжлари учун ф ойдаланиладиган б и н о ­
лар, инш оотлар ва хоналарни ижарага олиш , сақлаш
ва тузатиш харажатлари;
♦
асосий воситалар ва номоддий активлар ам орти­
зацияси;
♦
санитария ки й и м -б о ш и , ош хона дастурхон ва со- 
чикдари, ош хона ид и ш -товоғи ва анж ом лари э с к и ­
риш и;
♦
газ, ёқилғи, электр энергияси харажатлари;
♦
товарларни сакдаш, уларга иш лов бериш ва улар­
ни сортларга ажратиш харажатлари;

---

♦ савдо рекламаси харажатлари;
♦ таш и ш , сақлаш ва сотиш чоғида товарларнинг 
норма доирасида ва ундан ортиқча йўқотилиш и;
♦ ўраш -ж ойлаш материаллари харажатлари;
♦
м о л -м ул кн и мажбурий суғурта қ и ли ш харажат­
лари;
♦ меҳнатни муҳофаза қи ли ш ва техника хавфсизли- 
ги харажатлари;
♦
вентиляторлар, маш иналар ва уларнинг ҳаракат- 
ланувчи қисм ларини ўрнатиш ва сакдаш , туйнуклар, 
ўйикдар ва бош қаларнинг атрофини ўраш бўйича ж о­
рий (номукаммал тусдаги) харажатлар;
♦
махсус к и й и м -б о ш ва пойафзални ю виш ва туза- 
тиш га материаллар қиймати;
♦
ум ум и й овқатланиш ва савдо ходимлари тиббий 
кўрикдан ўтказилганлиги учун тиббиёт муассасаларига 
ҳақ тўлаш;
♦
касса хўжалигини ва туш ум инкассаци ясин и ю р и ­
тиш чиқимлари;
♦ у м у м и й о вқатлан и ш корхоналари да қоғоз сал- 
феткалар, қоғоз дастурхонлар, қоғоз стаканлар ва та- 
релкалар, бир марта фойдаланиладиган анжомлар қи й - 
мати;
♦ сотиш бозорларини ўрганиш бўйича белгиланган 
нормативлар доирасида ва ундан ортиқча харажатлар 
(маркетингга, рекламага сарфланган харажатлар);
♦ илгари и ш ж ойи бўйича лавозим оклад м и кдо р и ­
ни сакдаган ҳолда бош қа таш килотлар корхоналардан, 
ш унингдек, вақтинчалик ўриндош лик бўйича ходи м ­
ларга тўланадиган окладлардаги фарқ;
♦
совун, аптека, дори-дармон воситаларининг қи й - 
мати;
♦ соликдар (ер учун, мулк учун, автотранспорт во­
ситалари учун);
♦ ум ум и й ф ойдаланишдаги автомобиль йўлларини 
сакдашга ва таъмирлашга ажратмалар;
♦ банк хизматларига тўловлар;
Ю қорида биз келтирган харажатлар 9410— “ С о ти ш
бўйича харажатлар” ҳисобварағида ҳисобга олинади. 
Уш бу ҳисобварақ транзит ҳисобварақ бўлиб, қайси давр 
бўлмасин, у н и н г ой бошида қолдиқ сум м аси бўлмайди. 
У н и н г дебет томонида товарларни сотиш билан боғ-

---

л и қ бўлган харажатлар кўрсатилса, кредит том он ид а 
уш бу харажатларнинг ҳисобдан чиқарилиш и акс этти ­
рилади. Бу сум м а ф ойданинг кам айиш ига олиб келади, 
яъни фойда ҳисобидан қопланади.
9410— “ С о т и ш бўйича харажатлар” ҳисобварағининг 
аналитик ҳисоби 15-сонли қайдномада харажатларнинг 
дебет ва кредит обороти бўйича кўрсатилади. Дебет 
оборотини нг жами сум м аси №1, 2, 7, 10/1-журнал- 
ордерларида акс этгирилса, кредит бўйича оборот с у м ­
малари эса № 1 1-журнал-ордерда акс эттирилади.
С о ти ш харажатлари ҳар ойда тўл и қ суммада ц уй и ­
даги ёзув билан молиявий натижаларга ўтказилади:
Д -т 9900— “ Я к у н и й молиявий натижа” ;
К -т 9410— “ С о т и ш харажатлари” .