қондирмайдиган, харидорларга адаш иб бориб қолган,
яъни бир корхонанинг ўрнига и к к и н ч и корхонага шарт-
номадан таш қари бориб қолган товарлар ва ш у каби
лар) сотиб олиш учун қабул қи ли нм ай қолган бўлиш и
м ум кин. Бундай маҳсулотни тегиш ли корхоналар ўз жа-
вобгарлигига қабул қилиб олиб, дарҳол бу молларни
юборувчи корхонага хабар қиладилар. Ш ун и н г учун бун
дай моллар масъул сакдашга қабул қи ли нган
моллар
деб юритилади. Бунга қўш им ча равиш да кўргазмада
қўйилган тайёр маҳсулотни ҳам ки р и ти ш м ум ки н. Ч у н
ки кўргазмада қўйилган тайёр маҳсулот ҳам корхонада
иш лаб чикарилган ва сотили ш и керак бўлган маҳсу-
л о т л а р д и р ^
13.2. Тайёр маҳсулотни баҳолаш ва унинг
номенклатураси
М аҳсулот (иш , хизмат) одатда маълум бир қиймат-
да баҳоланади ва сотилади.
Баҳо
— қийм атнинг пулдаги ифодасидир.
У н и н г асо-
си н и у ёки бу маҳсулотни тайёрлаш билан боғли қ и ж
тим ои й зарурий меҳнат таш кил қилади.
Тайёр маҳсулот (иш , хи зм ат)н инг соти ш қи йм ати -
ни белгилашда “ Товар-м оддий захиралар” ном ли 4-
сон Б Ҳ М А д а н ф ойдаланилади. 4 -со н л и Б Ҳ М А н и н г
7-бандига биноан тайёр маҳсулотлар эн г кам баҳода
баҳоланиш и керак: таннархда ёки соф сотилиш қи й -
матида.
Ҳ и со б о т даври охирида м аҳсулотнинг ҳақиқий и ш
лаб чиқариш таннархини аникдаш м ум ки н. Л е ки н маҳ-
сулотларнинг ишлаб чиқарилиш и ҳар куни содир бўла-
ди, ш у сабабдан жорий ҳисобда маҳсулотни шартли
баҳода баҳолаш керак. Тайёр маҳсулотларнинг опера
тив ҳисоби ишлаб чиқариш режа таннархида ёки ш арт
ном а баҳосида ёхуд чакана баҳода юритилади.
У ш б у стандартна маҳсулот (иш , хизматлар)нинг с о
т и л и ш и (21— 22 бандлар) тартиби қуйидагича баён
қилинган:
М атериаллар ва маҳсулот (иш , хизмат)ларни ишлаб
чиқариш да фойд&
1
анадиган бош қа хом-аш ё, агар улар
дан тайёрланган маҳсулот бозор (кундалик)
нархида
сотилса, қийматидан паст нархда арзонлаш тирилмай-
ди. Б и р о қ агар омборда мавжуд бўлган нархдаги мате-
риаддан тайёрланган тайёр маҳсулотнинг таннархи с о
ти ш соф қийматидан
ош и б кетса, материаллар сотиш
соф қийматигача арзонлаштирилади. Бундай вазият-
ларда материаллар қи йм атини ўлчаш нинг мавжуд
ш акл-
ларидаги энг я хш и си бўлиш и мумкин.
С о ти ш н и н г соф қиймати — ишлаб ч и қари ш н и ту-
галлаш ва маҳсулотни сотиш билан б оғл и қ бўлган бут-
лаш харажатларини чиқариб ташлаган ҳолда Т М З н и
со ти ш н и н г ҳисоб-китоб нархидир.
Демак, мазкур Б Ҳ М А д а г и баҳолашга мувоф иқ, агар
корхона иш лаб чиқарган маҳсулотининг таннархи маҳ-
сулотни сотиш режасидан ёки бозордаги ж орий нарх
ларидан ош и б кетса, корхона ўзи н и н г маҳсулотини
сотиш соф қийматигача арзонлаш тириш и м ум ки н . Л е
ки н қуйидаги ҳолларда тайёр маҳсулот
со т и ш н и н г соф
қийматидан арзон баҳоланиш и мумкин:
1. Захираларни сотиш нархи арзонлашганда;
2. Захираларга зарар етганда;
3. Захиралар тўла ва қисман эскирганда.
Корхоналарда маҳсулотнинг режа ва ҳақи қи й тан
нархини қисобот даври якунида тартибга сол и ш керак.
Ҳ а қ и қ и й таннарх ҳисобот даври охирида аниқланади.
Режа таннарх эса олдиндан белгиланади. Ҳ и с о б о т дав
ри охирида ҳақиқий таннарх режа таннархдан кам ёки
кўп бўлиш и м ум кин.
Тайёр маҳсулотлар қайси ҳисобварақларда ҳисобга
олинган бўлса, оғи ш иш лар ҳам шу ҳисобварак,ларда
тежалган бўлса — қизил
сторно усулида, ортиқча ха
ражат бўлса — оддий сиёҳца акс эттирилади.
Do'stlaringiz bilan baham: