К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

Статистик ҳисоб 
муайян шароитда халқ хўжалиги- 
нинг бутун миқёсида ҳамда айрим соҳаларида ижтимо­
ий ривожланиш қонуниятларини микдорий ифодада 
ўрганади. Демак, статистик ҳисоб оммавий-ижтимоий 
ҳодисаларни ўрганиш ва назорат қилиш тизимидан ибо- 
ратдир.
Статистик ҳисоб тегишли усуллардан, масалан, ста­
тистик кузатиш, статистик йиғиш, статистик гуруҳ- 
лаш, ўртача миқдорларни ҳисоблаш ва бошқалардан 
фойдаланиб, жамият хўжалик фаолияти ривожлани­
шининг асосий қонуниятларини аниқяайди. Статистик 
кўрсаткичлар ижтимоий ҳаёт ҳодисаларини микдор ва 
сифат жиҳатидан ифодалайди. Шу билан биргаликда 
статистик ҳисоб орқали мамлакатнинг макроиқтисо- 
дий ҳолатини ифодаловчи кўрсаткичлар ҳам ҳисобла- 
нади. Булар жумласига қуйидагилар киради: Ялпи ички 
маҳсулот, Миллий даромад, Соф миллий маҳсулот, 
инфляция даражаси, ишсизлик даражаси, аҳоли сони, 
аҳоли таркиби, аҳолининг иш билан бандлик даража­
си ва бошқалар.
Статистик ҳисобда ўрганилаётган ҳодисаларнинг ху- 
сусиятларига қараб, пул, натура ва қиймат ўлчовлари 
қўлланилади. Статистик ҳисоб хўжалик фаолияти 
ҳақидаги дастлабки маълумотларни мустақил ташкил 
қилинадиган бошланғич ҳужжатлар асосида олади. Бун­
дан ташқари, статистик ҳисоб хўжалик фаолияти ҳоди- 
саларини ўрганишда бухгалтерия ва оператив ҳисоб- 
нинг маълумотларидан кенг фойдаланади.
Бухгалтерия ҳисоби 
— бу кундалик ва умумий маъ­
лумотлар олиш мақсадида корхоналар хўжалик фаоли­
ятини узлуксиз равишда кузатиш ва назорат қилиш 
тизимидан иборатдир.
Бухгалтерия ҳисоби ягона халқ хўжалиги ҳисоби 
тизимининг бир тури бўлганлиги сабабли ҳисобга хос 
бўлган \амма умумий вазифалар унга тегишлидир.
Бухгалтерия қисобининг статистик ва оператив 
ҳисобдан фарқли томонлари қуйидагилардир:
♦ 
корхоналар маблағларининг жойланиши ва улар­
нинг ташкил топиш манбаларида бўладиган ўзгариш-
. . ,
_
-Л
Л , •---
1
"
I /

---

ларга олиб келувчи ҳамма хўжалик жараёни ва муома- 
лаларини ёппасига қайд қилади;
♦ бу жараён ва ўзгаришлар икки ёкдама ёзиш усули 
билан мунтазам, узлуксиз ҳамда ўзаро боғланган ра­
вишда қайд қилинади;
♦ ёзув фақат ҳужжатларгагина асосланади;
♦ ҳамма хўжалик муомалалари бухгалтерия ҳисоби- 
да пул ифодасида акс эттирилади.
Демак, бухгалтерия ҳисоби корхоналарда содир бўла- 
ётган хўжалик жараёни ва муомалаларини пул ифода­
сида ёппасига узлуксиз, ўзаро боғланган, ҳужжат би­
лан асосланган ҳолда акс этишини таъминлайди. Ҳисоб- 
нинг бу тури оператив ҳисобдан фарқ қилиб, айрим 
хўжалик операцияларини ёки жараёнларини эмас, балки 
корхона хўжалик фаолиятининг ҳамма томонини кам­
рад олгани учун статистик ҳисоб каби мустақил икти­
содий фан ҳисобланади.