«k a m o L o t»

ЖАНЖАЛКАШНИНГ ТИЙИЛИШИ
Иштирокчилар:
Бапт ист а - П адуадаги бой жаноб
К ат арина, Б и а н ка - Бапт ист анинг г^излари
Хоренцио, Люченцио - Бианканининг ошиг^лари
Петручио - вероналик бой йигит
Винченцио - Люченционинг отаси
Қадимда Италиянинг Падуа деган гўзал ш аҳрида 
Баптиста исмли бой ж аноб яш аган экан. Унинг икки 
қизи бўлиб, бири мулойим в а гўзал Бианка, иккинчи- 
си ж анж алкаш К атарина экан. Катарина ҳам сингли- 
сидек гўзал экану, лекин унинг ш унақанги феъли са- 
баб, «Катарина жанжалкаш » деб аташ ар экан. Ҳамма 
унинг аччиқ тилидан кўрқар, гарчи гўзал бўлса-да, 
биронта ҳам ошиғи йўк; экан.
Катарина Баптистанинг тўнғич қизи бўлиб, у қизи- 
нинг ҳеч қачон ўзига эр топа олмай қолишидан қўрқа 
бошлабди. Кўп йигитлар Б иан кага уйланиш ни иста- 
ш ар экану, лекин феъли чатоқ К атарина билан тур- 
муш куриш га ҳеч ким нинг ю раги дов бермас экан. 
Ниҳоят, Б аптиста бир реж а тузибди. Катарина Биан- 
кад ан олдин турм уш га чи қи ш и ш арт, деб эълон 
қилибди. Б иан кани н г ош иқлари дарҳол у ёввойи му- 
ш укка —
«Уришқок, Катарина»га уйланишга ж уръат 
қиладиган м ардни излаш га тушишибди.
Шу пайтларда Италиянинг бошқа шақри Веронада 
Петручио исмли бой в а хуш чақчақ йигит яш ар экан. 
Унинг отаси яқи н д а ваф от этган бўлиб, ўғлига жуда 
кўп пул қолдирибди. Энди Петрз^чио дунё кезиб, ўзига 
5
nvrp йўлдоши излашни ният қилибди. Ана щунда, у
31

---

Падуага бориб, у ер д а Б и ан к ага уйланм оқчи бўлган 
йигитлардан бири - Хорендио исмли дустини учратиб- 
ди. Петручио унга ўзи ҳам умр йўлдоши қидираётга- 
нини айтибди. Ш унда Хоренцио бирдан К атар и н а 
ж анж алкаш ни эслабди. Петручио қатьиятли йигит, у, 
албатта, К атаринани ўзига бўйсундира олади! У шўх 
ва хушфеъл ҳам ақлли в а қувноқ. Умуман, мулоҳаза- 
ли йигит. Бинобарин, бадфеъл хотинни қан д ай қилиб 
йўлга солиб олишни билади.
Шундай қилиб, Хоренцио Петручиога ўзи севган в а 
уйланиш ни орзу қилган мулойим Б и а н к а в а гўзал, 
аммо бадфеъл К атарина ҳ ақи д а батаф сил гапириб 
берибди.
- То К атарина турмушга чиқм агунча ҳеч ким Б и ­
анкага уйлана олмас экан, - деб сўзини мах,зун якун- 
лабди.
Петручио бунга қизиқиб қолиб, завқи келибди.
- Мен унга уйланаман, - дебди у. - Бўрондан куч- 
лироқ ж анж ал қилмайдими! Барибир мени севиш ига 
мажбур қиламан уни!
Шу билан у Хоренцио ҳамроҳлигида Баптистанинг 
уйига бориб ди.
- Сен ўзингни мусиқачи қилиб кўрсатасан, - дебди 
унга Петручио. - Сен унга мусиқани, мен эса, севиш- 
ни ўргатаман. Шу тариқа иккимиз у ж анж алкаш ни 
жиловлаймиз.
Улар Баптистанинг уйига келганларида Петручио 
дадил гап бошлабди:
- Марҳамат қилиб айтинг-чи, сизнинг К атарина 
деган чиройли ва одобли қизингиз бор, ш ундайми? -
деб сўрабди.
- Менинг қизим бор, сэр, исми Катарина, - деб ж а- 
воб қилибди Баптиста.
- Мен вероналик жанобман, сэр, —
Петручио гапида 
давом этибди. —
Қизингиз Катаринанинг гўзаллиги ва 
мулойимлиги ҳ ақи д а кўп эш итдим . Ш унинг учун
32

---

дўстим унга мусиқа ўргатиш ига, мен унга уйланишим- 
га иж озат бериш ингизни сўраб келдим.
- Хуш келибсиз, - дебди Б аптиста в а шу заҳоти Хо- 
ренциони К атари н ан и н г ёнига йўллабди. - Лекин ме- 
нинг қизим сизга тўғри келмайдими, деб кўрқаман, -
хомуш оҳангда кўш иб кўйибди у Петручиога қараб.
- Н азарим да сиз қизингиздан аж ралиш ни истама- 
япсиз ёки куёвингиз бўлишимни хоҳламаяпсиз, - деб­
ди Петручио.
- Тўғриси, сиз хато қиляпсиз, - дебди Баптиста. -
Хўш, сиз қ аер д а яш ай си з, сэр? Исмингиз нима?
Баптиста унинг исмини эш итганида Петручионинг 
отаси ўзининг эски қадрдони эканлигини англабди ва 
хурсанд бўлиб йигитни и чкари га таклиф қилибди. 
Аммо тўнғич қизи Петручиога яхш и хотин бўла оли- 
шига гумони борлигини эътироф этибди. Ҳаттоки ота­
си ҳам унинг сўконғич тилидан ҳадиксираб турар 
экан-да.
- Қизим билан сенинг бахтинг очилишини тилайман,
- дебди у йигитга. - Аммо сен баъзи ножўя гапларга 
руҳан тайёр бўлиб туриш инг керак.
Шу пайт Хоренцио югуриб хонага кирибди. Унинг 
боши ёрилиб, қонаётган, юзи эса қўркув ва ғазабдан 
оқариб кетган экан.
- Нимага рангингда ранг йўқ? - сўрабди Баптиста.
~ Нима бўлди? Қизимдан яхш и мусиқачи чиқар экан- 
ми?
~ Ундан 
5
СШ
1
И ж ангчи чиқар экан, - дебди Хорен­
цио жаҳл билан. У Б аптистага Катаринанинг уд чала- 
ётганида хатосини тузатмоқчи бўлганини, кутилмаган- 
Да қизнинг қатти қ жахди чиқиб, қўлидаги асбоби би­
лан бошига тушириб қолганини айтибди. Натижада 
йигитнинг боши ёрилиб, уди синиб кетибди. Йигит бу 
Ҳолдан карахт бўлиб турган экан, қиз унга қаттиқ 
5^шқириб, ош кора ҳақорат қилибди.
Петручио буни зўр ҳазил деб ўйлабди-да, хохолаб 
кулиб юборибди.
33

---

-
У жасур қиз экан, - дебди қойил қолиб. - Мен бу 
қи зн и олдингидан ҳам ўн ч ан д о н кучли роқ ях ш и
кўриб қолдим. Йигит Б ап ти стага қувноқ К атари н а 
билан учраш иш га жудаям ош иқаётганини айтиб, дар- 
ҳол қизни кўриш га рухсат сўрабди. Я хш ироқ ш огирд 
бўлар, деган умидца Б ап ти ста бечора Х ортендиога 
бориб, Бианкани топиш ни маслақат берибди. Баптис- 
танинг ўзи эса ўж ар К атаринани олиб келиш га аҳд 
қилибди. Петручио ёлғиз қолганида асов в а жахддор 
қиз билан қандай муомала қилиш кераклиги тўғриси- 
да бир тўхтамга келибди.
-
Агар уриш са, худди куш каби ўта ёқимли сайра- 
шини айтаман, - деб ўйлабди у. - Агар қовоғини уйса, 
худди тонгги ш абнам да чайилган атиргулдай тиниқ 
кўринишини айтаман. Агар бир сўз демай м иқ этмас- 
дан турса, нақадар гапга чечан эканини айтаман. Агар 
мени ҳайдаб солса, худди бир ҳ аф та меҳмон бўлиб 
қолишимни сўраётгандек, миннатдорчилик билдира- 
ман. Агар менга турмушга чиқиш ни истамаса, ундан 
тўйимиз кунини ўзи белгилашини сўрайман.
Мағрур К атарина ўзини нотаниш киш и чақиртир- 
ганига ғаш и келган ҳолда хонага кирибди. Аммо Пет- 
ручио узр сўрамабди. Қизни ҳушнудлик билан қарш и 
олибди.
- Хайрли тонг, Кэйт! Билишимча, исминг шундай-а.
- Менинг ғийбатимни қиладиганлар одатда К ата­
рина деб аташ ади, - дебди Катарина ош кора ғазаб 
билан.
- Ёлғон гапиряпсан! - дебди Петручио. - Сени шун- 
чаки «Кэйт» дейишади. «Ёқимтой Кэйт» ҳам! Б аъзида 
эса «Уришқоқ Кэйт»! Аммо, Кэйт, сен дунёдаги энг 
хушрўй ва ёқимтой Кэйтсан. Сенинг гўзаллигинг, му- 
лойимлигинг, бошқа инсоний фазилатларинг ҳар бир 
ш аҳарда мақталади. Шунинг учун сендан менинг хо- 
тиним бўлишингни сўраб келиб турибман.
- Қандай ҳаддинг сиғди?! - бақирибди К атарина. -
Қани, дарҳол бу ердан жўнаб қол-чи!
34

---

Лекин Петручио кетмабди. К атарина у билан баҳс- 
лашибди, уни уриш ибди, ж анж ал чиқариш га уриниб- 
ди. Аммо йигит ўзини бу ҳақоратларни эшитмаган- 
дек тутибди. Қизнинг гўзал рухсори ва мулойим ҳулқ- 
атворини м ақтаб, «бадфеъл жанжалкаш » деганлар, 
аслида, ёлғончи эканликларини айтибди. Охирида:
- Азизим Кэйт, истасанг ҳам, истамасанг ҳам мен 
сенга уйланмоқчиман. Сенинг отанг розилигини бериб 
бўлди. Мен сен и ўзи м тийиб кўям ан, Кэйт! Сени 
«ёввойи Кэйт»дан «ювош Кэйт»га айлантираман. Ана, 
отанг келяпти: р ад қила кўрма! Катарина менинг р а­
фикам бўлиши керак, в а албатта, бўлади ҳам!
Баптиста хонага кирганида Петручио Катарина ик- 
ковининг шу я к ш ан б ад а тўй қилишга келишиб олга- 
нини айтибди.
- Сенга турмуш га чиқиш дан олдин шу якш анба се­
нинг дорда осилиб турганингни кўраман! - деб бақи- 
рибди К атарина ғазаб билан депсиниб. Сўнг шу тел- 
бага турмушга беришни истаётган отасини айблай ке- 
тибди. Бирок;, Петручио унинг жўшқин нутқини бўлиб- 
Ди.
- Сабр қилинг! —
дебди у Баптистага. - Қизингиз сиз- 
нинг олдингизда шундай деяпти. Бирок; иккимиз ёлғиз 
Қолганимизда ш унақа мулойим ва меҳрибон! Балки 
сиз у мени қанчалар яхш и кўриш ига ишонмассиз?.. -
Сўнг Катаринага 
3
/гирилиб дебди: —
Кел, мени ўпиб қўи, 
Кэйт! Мен В енецияга бориб, якш анбада бўладиган 
тўйимизга беж ирим кийим-кечаклару тақинчоқлар 
сотиб олмоқчиман.
Бу антиқа йигитнинг муомаласини қўрган Катари­
на ғазаб в а ^ай р атд ан тили лол бўлиб, бошқа ҳеч нар- 
са Деёлмабди.
Якш анба куни тўй базми ҳозирланиб, меҳмонлар 
келишибди. К атарина ўттта-ўша қовоғи уйилган, бад- 
Жаҳл экану, бирок; у янги тўй либослари кийдирилган 
Ҳолда никоҳга тайёр бўлибди. Ҳамма Петручиони ку- 
тибди, аммо у ҳа деганда келавермабди. Меҳмонлар
35

---

ўзаро ш ивир-ш ивир қила бошлашибди. Петручионинг 
ўзига нисбатан бундай таҳқирли м уносабатда бўлга- 
нидан уялган К атарина сўкиниб, кўзлари ж и қ қ а ёш га 
тўлиб, хонадан ю гургилаганча чиқиб кетибди.
-
У 
ҳеч қачон менга уйланиш ни и стам аган, - чин- 
қирибди қиз. —
Буни атайин мени м азах қилиш учун 
уюштирган.
Одамлар Петручио энди келмайди, деб туриш гани- 
д а бирдан у озғинлиги-ю касалм андлигидан базўр 
юраётган қирчанғи от устида етиб келибди. Петручио­
нинг ўзи эса, худди тиланчиларгаўхш аб кир-чир, жул- 
дур кийим кийиб, белига занглаган синик, қилич тақ - 
қан ҳолда, хизматкори ҳам худди ўзидек рўдапо кий- 
имда экан. Меҳмонлар таажжубланиб я н а ўзаро ш и- 
вир-ш ивирга тушиб кетишибди. Петручио қирчанғи 
отидан сакраб тушиб,
- Кэйт қаерда? Қани менинг севикли хотиним? - деб 
бақирибди.
Петручионинг уларни куттиргани, устига устак, бун­
дай ш армандали аҳволда келганидан Баптистанинг 
қаттик, жаҳли чиқибди.
- Бу қанақаси, сэр, бугун тўй куни эканлигини би- 
лардингиз-ку! - дебди у Петручиога ва дарҳол бориб 
тузукрок; кийиниб келишини сўрабди.
Петручио эса қайсарлик қилиб ҳеч нарсани ўзгар- 
тириш га рўйхушлик бермабди.
- Кэйт менинг кийимимга эмас, ўзимга турмушга 
чиқяпти, - дебди у.
Барча уқтиришу тушунтиришлар кор қилмабди. 
Натижада Катарина ночор-ноилож черковга боришга 
мажбур бўлибди. Маросим мобайнида ҳам Петручио 
ўзини ёввойиларча ғалати тутибди. 
У 
руҳонийга 
тттун- 
дай баланд овозда ўшқириб берибдики, тааж ж убдан 
донг қотиб қолган бечора руҳонийнинг китоби кули- 
дан тушиб кетибди. Китобни олиш учун энгаш ганида 
Петручио уни туртиб юборибди. Шу тари қа у 
у р мтттиб- 
бақиришни, ер депсинишни давом эттираверибди. Ҳеч
36

---

кимдан ҳ ай и қм ай д и ган К атарина қўркувдан дағ-дағ 
титрай бошлабди. Маросим сўнггида Петручио баланд 
овозда ш ароб тўла қ ад аҳ келтириш ни буюриб, шароб- 
ни ярм игача ичгач, қолганини руҳонийнинг юзига се- 
пиб юборибди.
- Унинг соқоли ж уда нимжон ва қуруқшаган кўрин- 
ди, - дебди Петручио хохолаб кулганча. - Шунга ш а­
роб озгина д аво бўлади деб ўйладим.
К атарина тезроқ отасининг уйига қайтиш ни сўра- 
ганида Петручио тўй базмига қолишларининг ҳечам 
иложи йўқлигини айтибди.
- Илтимос, базм га қолайлик! - ўтиниб сўрабди Ка­
тарина. - Агар ҳозир кетиб қолсак меҳмонлар нима 
деб ўйлаш ади?
Аммо Петручио меҳмонлар билан иши йўқ экани- 
ни айтиб, базм да қолиш га розилик бермабди.
- Агар мени яхш и кўрсанг, қоласан - дебди Ката­
рина.
Бунга ж авобан Петручио хизматкорига отларни кел­
тиришни буюрибди. ТТТундя Катаринанинг жаҳли чи- 
Қиб кетибди.
- Кетавер бўлмаса! —
деб бақирибди у. - Эшик очиқ! 
Аекин мен бугун кетм айм ан. Йўқ, эртага ҳам кетмай- 
ман. То ўзим хоҳламагунимча, кетмайман!
- Хўп, Кэйт, жаҳлинг чиқмасин, - дебди Петручио.
~ Жаҳлим чиқади! —
дебди Катарина ғазаб билан. —
Сен мен истаганча шу ерда қоласан! —
Сўнг у меҳмон- 
ларга ўгирилиб, - Жаноблар, юринг, зиёфатга борай- 
лик! —
дебди. — Н азаримда, агар аёл киши қаршилик 
кўрсатиш га ўзи да ж уръат топа олмаса, уни аҳмоқ 
Қилишлари ҳеч гап эмас экан.
- Кэйт, улар буйруғингга қўра кетаверишсин, —деб- 
Ди Петручио. - Боринглар, жаноблар, хотиним айтга- 
нидек, базми ж ам ш вд қилинглар. Бироқ ёқимтой Кэй- 
Тим мен билан кетади. Мен ўз хотинимга ҳўжайинман.
Шунда Кэйт бош қа ҳеч нима қила олмабди. Нима 
бўлаётганини англаб етганида эса Петручио билан бир-
37

---

га отда унинг уйига кетаётган экан. Б у ж уд а ҳолдан 
тойдирадиган саф ар бўлибди. Сабаби отлари орик, ва 
хаста, бунинг устига, П етручио атай лаб эн г ёмон 
йўллардан юрибди. Тепаликдан қиялаб туш аётганла- 
рида К атаринанинг оти тойиб кетиб, балчиққа йиқи- 
либди. Петручио эса хотинининг туриш ига кумакла- 
тттиттт ўрнига от йиқилгани учун хизм аткорини айблаб 
ура бошлабди. К атарина минг м аш аққ ат билан оёққа 
туриб, эрини хизм аткордан аж р ати ш га уринибди. 
Шундан кейин можаро авж и га чиқибди. Петручио 
бақирибди. Катарина баҳслашибди, тортишибди, ж ан- 
жаллашибди. Хизматкор ш аф қ а т с н а б д и . Ниҳоят, 
улар бир оз тинчланиш ганида отлари қочиб кетгани- 
ни пайқаш ибди. Хизматкор бир амаллаб уларни ту- 
тиб келибди. Шундай қилиб, К атарина чарчаган в а
қорни очган ҳолда, балчиқда доғ-дуғ бўлган кийим да 
янги уйига етиб келибди. Айни чоғда, у бир тен такка 
турмушга чиққанига в а ўз таш виш лари ҳали тугама- 
ганига ич-ичдан иқрор бўлибди. Хизматкорлар улар­
ни кутиб олиш учун уйдан чиққанларида Петручио 
ҳаммаларини ёппасига уриш а кетибди. Шунда К ата­
рина ундан хизматкорлар билан юмшоқроқ муома- 
лада бўлишни ёлвориб сўрабди.
Кечки овқат келтирилганда Петручио ҳар бир та- 
омни танқид қилаверибди. Таом тагига олиб кетиб, 
ёмон пиширилганини, ейишга яроқсизлигини айтиб 
ёзғираверибди. Катарина таом да бундай кам чилик- 
ларни кўрмабди. Қолаверса, қорни ўлгудай оч. Бироқ 
Петручио уни тановул қилишга кўймабди. Йўқ, гўшт 
айниган, касал қилади, дея овқатни ерга отиб юбо- 
рибди.
Катаринанинг тинка-м адори қуриб, йиғлагудек 
аҳволга келибди. Лекин ҳатто ухлашга ётганида ҳам 
эри уни дам олгани кўймабди. Петручио ётоқхонада- 
ги ҳар бир нарсадан айб топаверибди. Тўшак хотини­
нинг ухлаши учун яроқсизлигини айтиб чойшабларнй 
ерга ирғитибди. Туни билан бақириб-чақириб танқиД
38

---

қилаверганидан К атар и н а с и р ау х л ай олмабди. К ата­
рина буларнинг б ар ч аси ўзи ни н г т а ж а н г феълини да- 
волаш учун П етручио ту зган р е ж а н и н г бир қисм и 
эканлигини ф аҳм лам абди. Петручио муттасил ж ан- 
жаллашиб, в ай сай в ер ад и ган одам билан я ш а ш н ақа- 
дар оғир эк ан и н и қи зн и н г кўзига кўрсатм оқчи экан. 
Тез орада К атар и н а буни англаб етгач ўзининг ёмон 
хулқини тузатибди, бироқ у ш ан га қ ад ар у ўзини ж уда 
бахтсиз ҳис қилибди.
Эртаси ку н и П етручио ў зи н и я н а ў ш ан д ай тута- 
верибди - ҳ а м и ш а х о ти н и га ў т а мулойим гапириб- 
ди, би р о қу н и н г ақволи н и б аттар та н г қилаверибди. 
Шунда қорн и ж у д а очган К а тар и н а х и зм атко р д ан
бирон егулик олиб к е л и ш и н и ёлвориб сўрабди. 
Бирок, у турли баҳон алар қилиб, охирида хўж айи н и
рухсат б ерм агун ча егулик олиб кела олмаслигини 
очиқ айтибди.
- У менга очликдан ўлдириш учун уйланганми, нима 
бало? - сўрабди К атари н а ж аҳли чиқиб. - Отамнинг 
уйига келган тиланчиларга егулик берилган. Аммо мен, 
тиланиш ним алигини билмайдиган одам, гўштга зор 
бўлиб, уйқусизликдан силлам куриб ўтирибман. Туни 
билан Петручионинг бақириб-чақириш идан ухлаёлма- 
ДИМ. 
Менга энг алам қиладиган ж ойи - у ўзини булар 
нинг барчасини мени яхш и кўрганидан қилаётгандек 
тутиши бўляпти. 
-
Ўша пайт Петручио қўлида гўшт тўла ликопча и 
лан хонага кириб келибди.
- Қалайсан, азизим Кэйт? - сўрабди у. - Кўряпсан 
ми, сен ҳақингда қан чалик қайгуряпман. Мен ўзим 
сен учун егулик пиш ирдим.
Катарина ж авоб қилмабди.
- «Йўқ, раҳмат»ми? - сўрабди Петручио. - Нима, ҳеч 
гапинг йўқми? Балки егинг йўқдир? - Сўнг хизмат- 
Корга гўштни олиб кетиш ни буюрибди.
~ Йўқ! Йл/к;! У қолсин! - бақирибди очликдан ҳол
сизланган Катарина.
39

---

- Ҳаттоки энг арзимас хизм ат ҳам раҳм ат билан тақ- 
дирланади. Шунинг учун сен гўш тга кўл тегизиш дан 
олдин менга раҳм ат ай ти ш и н г кер ак , - дебди Петру­
чио.
- Сизга рақм ат, сэр, - дебди ачинарли алпозда Ка­
тарина. Шунда Петручио унга гўш тдан бир оз тановул 
қилиш га рухсат берибди. Лекин тановулни тугатма- 
сидан муғомбирлик билан:
- Вас, етар! - деб, хи зм аткорга таом ни олиб кетиш - 
ни буюрибди.
Сўнг у К атарина учун бую ртирган кийим ларни ти­
кувчи олиб келсин, деб одам ж ўнатибди. Тикувчи ке- 
либ К атаринага беж ирим телп акча кўрсатибди.
- Қ анақа аж ойиб телп акча экан-а! - дебди Петру­
чио. - М ўъжазгина! Худди чақалоқникига ўхшайди! 
Кел, яхтттиси каттароғи н и кўрам из.
- Менга каттароғи керакм ас! - бақириб юборибди 
бечора К атарина. - Бу ҳозир урф да, назокатли хоним- 
лар ш унақа телпакчалар кийиш ади.
- Сен ҳам назокатли хоним бўлганингда ш унақаси- 
ни ки ясан, —
дебди эри баттар унинг ж иғига тегиб.