Jurnalistikaga

Respublikasi 
Konstitutsiyasining 
“Inson 
va 
fu qarolam in g asosiy huquqlari,  erkinliklari va  burchlari ” deb  atalgan  2
 — 
bo ‘limini sharhlab bering.
6.  О A V ning erkinligi  О ‘zbekistonning qaysi hujjatlarida  о 'z ifodasini 
topgan?
7.  M atbuot erkinligining uch asosi bor.  Shularni izohlab  bering.
8.  M atbuot erkinligi m asalasida qanday qarashlar mavjud?
6.2. Axborot tizimi huquqlari nuumuni
Bu  haqda  gap  ketganda,  eng  avvalo,  “Ommaviy  axborot  vositalari 
to ‘g £risida”gi  qonunga  murojaat  qilamiz.  Qonun  davlat  ommaviy  axborot 
vositalarini  erkin  b o iib   faoliyat  yuritishlarini,  axborotni  izlash,  olish  va 
tarqatish huquqidan foydalanishlarini kafolatlaydi.
Muassis  senzurani  amalga  oshirishi,  maqolalami  retsenziyadan 
oikazishi  yoki  tahririyatning  ijodiy  faoliyatiga  aralashishi  mumkin  emas. 
Bu huquq qonunda o ‘z ifodasini topgan.
154

---

Qonunda  tahririyatga  kelgan  xatlarni  e ’lon  qilishga  tayyorlash 
chog‘ida muallif maqolasi  mazmunini buzmaslik ham k o ‘rsatib o ‘tiladi.
Bu  qonundan  kelib  chiqqan  holda  uni  rivojlantirgan  yana  bir  nechta 
qonunlar  qabul  qilindi  ular:  “Axborot  erkinligi  prinsiplari  va  kafolatlari 
to‘g ‘risida”,  “Jurnalistlik  faoliyatini  himoya qilish to ‘g ‘risida”,  “Noshirlik 
faoliyati to ‘g ‘risida”,  “Reklama to ‘g‘risida”, “Mualliflik huquqi vaturdosh 
huquqlar to ‘g ‘risida”gi qonunlardir.
Shulardan  biri  “Mualliflik  huquqi  va  turdosh  huquqlar  to ‘g ‘risida”gi 
qonunni qisqacha sharhlab o ‘tsak.
Qonun  1996-yil 30-avgustda kuchga kirgan. Unda “Umumiy qoidalar” 
b o iim id a   3  ta  modda,  “Mualliflik  huquqi”  b o iim id a  44  ta  modda, 
“Turdosh huquqlar” bo ‘limida  15 ta modda, jami  61  ta modda bor.
Mualliflik huquqi mavzuning umumiy  rejasida  adabiy  asarlar (adabiy
-  badiiy,  ilmiy,  o ‘quv, publitsistik va boshqa asarlar)  bor.  Bundagi  adabiy 
asarlar degan iborani tahlil etib ko'rsak.
Mualliflik  huquqi  mavzusida  sanalgan  asarlar  ro ‘yxatida  jurnalistik 
asarlar  degan  ibora  ishlatilmagan.  Vaholanki,  unda  dramatik  va  ssenariy, 
matnli va matnsiz musiqa,  musiqali -  dramatik,  xoreografiya,  audiovizual, 
tasviriy  san’at,  sahna  bezagi,  arxitektura,  shaharsozlik  va  bog‘  -   park 
barpo  etish  san’ati,  fotografiya  va  h.k.  asarlar  sanalgan  boisada, 
huquqshunos  olimlar  fikricha,  “adabiy  asarlar”  iborasi  keng  m a’noda 
qoilanilgani  va  bunga  ilmiy,  o ‘quv  publitsistik  va  boshqa  ishlami  ham 
q o‘yish mumkinligi aytiladi.
0 ‘z  huquqini  himoya  qilmoqchi  b o ig a n   m uallif  asarning  har  bir 
nusxasida  aylana  ichiga  olingan  lotincha  “S”  harfi  bilan  o ‘z  nomi  (ism 
sharifi)ni va asar birinchi marta e ’lon qilingan yilni yozib qo ‘yishi lozim.
“S".
  Kopirayt  deyarli  “semiz” jurnallardagi  maqolalar,  telefilmlar  va 
eshittirishlarda  qo‘yiladi.  Gazeta  materiallarida,  radio  toiqinlari  orqali 
berilgan eshittirishlarda negadir bu kopirayt qo‘yilmaydi.
Jurnalistika  faoliyatida  biron  -   bir  muallifning  e ’lon  qilingan  yoki 
e’lon  qilinmagan asaridan  foydalanilgan vaqtda agar  uning  roziligini  olish 
shart boim agan b o isad a, baribir muallifning nomini k o ‘rsatish shart.  Buni 
talabalar chuqur bilishlari hatto nazorat ishimi, kurs  ishimi,  diplom  ishimi, 
baribir yozayotganda boshqa  mualliflarning  maqolalaridan  foydalanganda,
155

---

albatta  unga  havola  qilinishi,  y a’ni  izohini  sahifa  ostiga  yozib  q o ‘yishi 
lozim.  Aks holda bu holatni plagiat, y a’ni adabiy  o ‘g ‘irlik,  ko‘chirmachilik 
deb qaraladi.