Jurnalistikaga

Birinchisi,  matbuot  erkinligining  ijtimoiy  -   siyosiy  asosi.  Bu  bosh 
asos  matbuotning  qaysi  ijtimoiy  borliqda,  qanday  tuzumda  faoliyat 
ko'tsatishi,  qaysi  ijtimoiy  ongning  ko ‘rinishi  ekanligi,  qaysi  mafkura  va 
g ‘oyalarga xizmat qilishidan kelib chiqadi.
Ikkinchisi,  matbuot  erkinligining  iqtisodiy  asosi,  bu  asos  matbuot 
nashrlari  va  ommaviy  axborot  vositalarining  kim  tomonidan,  qaysi 
m ablagiar  evaziga  chiqarilishi  bilan  b o g iiq ,  ya’ni  matbuot  kimning 
m ablag i  evaziga,  iqtisodiy  q o ilash i  natijasida  chiqsa  o ‘sha  uchun  erkin 
b o iad i
Uchinchisi,  matbuot  erkinligining  m a’naviy  asosi,  bu  asos  uni 
chiqarayotgan  shaxs,  guruh,  unda  ishlovchi jumalistlarning  ichki  dunyosi, 
dunyoqarashi, e’tiqodi bilan bogiiq.
Q ‘zbek jurnalistikasida matbuot  erkinligi  haqida  tarixiy  shior  XX  asr 
boshida  Turkistonda  vujudga kelgan jadid  matbuotida  k o ‘tarilgan  edi.  Bu 
matbuot  1906-yildan  to  1916-yilgacha  b o ig an   davrda  xalqni  o ‘zligini 
anglashga,  uyushishga  chaqiradi.  O ikaning  moddiy  va  m a’naviy 
boyliklari talon -  taroj qilinayotganini oshkor qiladi.
Sirojiddin  Ahmedov  hamda  Qahramon  Rajabovlarning  jadidchilikka 
oid  maqolalarida  “Jadid  matbuoti”  o ‘z  vakillarining  fikrlarini  e io n   qilar 
ekan,  xalqni  “Har  vaqt  g ‘aflat  uyqusidan  uyg‘otuvchi”,  “Milliy  ongining
0 ‘zbekiston nulliy  entsiklopediyasi.  T  . 2003.  5-jild.  э0 8  b.
152

---

ochqichi”  ekanligini  namoyon  etish  bilan  birga  Turkiston  xalqini  hur 
fikrlashga va katta siyosiy kurashga hozirlay oldi....  degan fikrni aytishadi.
Jadid  matbuoti namoyandalari ham mustamlakachi chor hukumatining 
matbuot  erkinligi  borasidagi  qattiq  zulmiga qarshi  chiqqan edilar.  Bunday 
jurnalist  -  publitsistlar  safida  Mahmudxo‘ja  Behbudiy,  Munavvarqori, 
Abdulla Avloniy va boshqalar bor edi.
Keyinchalik  matbuot  erkinligi  masalasida  katta  o ‘zgarishlar  sodir 
bo‘ldi.  Burjua  matbuoti  erkin  matbuot  deb  nom  oldi.  M a’lum  darajada bu 
gapda  haqiqat  bor  edi.  Matbuot  erkinligi  undan  xohlagancha  foydalanish 
erkinligiga,  boylik  orttirish  erkinligiga  aylana  bordi.  Matbuotga  shov  -  
shuvli,  oldi  —  qochdi  materiallarga,  reklamalarga  haddan  tashqari  keng 
o ‘rin berila boshlandi.
Ammo  sho‘ro  tuzumi  davrida  О ‘zbekistonda  ham  matbuot  erkinligi 
“Ta’min  etilgan”  b o isad a  (SSSR  Konstitutsiyasining  125  -   moddasi), 
amalda  ommaviy  axborot  vositalari  faoliyati  partiyaviy  nazorat  ostida 
b o iib , kommunistik partiya mafkurasiga xizmat qildirildi.
Mustaqil О ‘zbekistonda matbuot erkinligi masalasi jamiyat taraqqiyoti 
bilan birgalikda rivojlanib, takomillashib bormoqda.16
Prezidentimiz  alohida  ta ’kidlaganidek,  yuksak  marralarga  erishish 
uchun  keyingi  yillarda  mamlakatimizda  qonunchilik  sohasida  va  amaliy 
hayotimizda,  ommaviy  axborot  vositalari  va  matbaachilikning  erkin 
faoliyati  uchun  zarur  kafolat  va  sharoit  barpo  etish,  jurnalist  kadrlarni 
tayyorlash  tizimini  takomillashtirish  borasida  k o ‘p  ishlar  qilindi  va 
qilinmoqda.