Jurnalistikaga

bilasizmi?
2.  Ijobiy va tanqidiy m aqolalarni sharhlang.
3.  M aqolaning  eng  muhim  va  birinchi  о ‘rinda  turuvchi  uslubiy-ijodiy 
vositasini ayting.
4.  Internetdagi m aqola qanday ataladi?
5.  N azariy turdagi ilmiy,  adabiy-badiiy maqolalar.
6.  Sho ‘ro davrida maqola janrining qanday xillari о ‘у  lab topildi?
7.  M aqolada pu blistik tadqiqot.
9.4. Obzor (kuzatish)
Tahliliy  publitsistikaning  muhim  janrlaridan  biri  -   obzordir.  Obzor 
ruscha  obozret  so‘zidan  olingan  bo ‘lib  ko ‘zdan  kechirish,  kuzatish  degan 
m a’noni  bildiradi.  Publitsistik  janr  sifatida  esa  hayotdagi  ma’lum  mavzu 
bilan 
o ‘zaro 
bogTangan 
voqea, 
hodisalar, 
faktlar 
haqidagi 
umumlashtiruvchi  materialga  aytiladi.  Agarda  axborot  hayotdagi  ayrim 
faktlar,  voqea  va  hodisalar  haqida  xabar  qilsa,  maqola  mazkur  faktlar, 
voqea  va  hodisalarning  mohiyatini  ochib  beradi,  obzor  esa  ularning 
umumiy  manzarasini  yaratadi,  mazkur  faktlar,  voqea  va  hodisalarning 
voqe  boTish  oqimini,  rivojlanib  borishi  jarayonini  aks  ettiradi.  Y a’ni, 
obzor  jamiyat  hayoti  muayyan  sohasining  shu  kundagi,  ayni  zamondagi 
holatini, manzarasini tahlil  va tadqiq etadi, undan  shu kun,  shu davr uchun 
zarur,  dolzarb  publitsistik  xulosalar  chiqaradi.  Obzorda  axboriy  ijtimoiy 
vazifa  bilan  tahliliy  mushohada  uyg‘unlashib  ketadi,  u  o ‘quvchiga  hayot 
haqida  ham  xabar,  ham  publitsistik  fikr-xulosa  yetkazadi,  jamoatchilik 
fikrini  uyg‘otadi.  Ta’bir joyiz b o ‘lsa obzorni  insonning o ‘zini  o ‘rab turgan 
tashqi  -   ijtimoiy  olamni  bilishdagi  o ‘ziga xos  muhim  publitsistik vositasi,
221

---

oddiylikdan  mukammallik  sariga  qo ‘ygan  yana  bir  zarur  qadamiga  qiyos 
etish mumkin.
Obzor publitsistik janrlar ichida sharhga yaqin turadi, kuzatilgan hayot 
voqealarini  tasvirlashda  uning  izohlash  usulidan  foydalanadi.  Shuning 
uchun  ham  obzor  yozuvchi  (tayyorlovchi) jurnalist  k o ‘pincha  sharhlovchi 
deb ham nomlanadi.
Boshqa  tahliliy  publitsistik  janrlar  singari  obzor  ham  ijtimoiy 
hayotning  barcha  sohalarini  o ‘zida  aks  ettirishi,  qamrab  olishi  mumkin. 
Shu  boisdan  ham  u  ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy,  ilmiy,  adabiy-badiiy, 
madaniy-ma’naviy  va  boshqa  mavzularga  doir  obzorlarga  boiinadi. 
0 ‘zining  qaratilgan  obyektiga  qarab  obzorlar  tashqi  va  ichki  b o iish i 
mumkin.  Tashqi  obzorlarda  xalqaro  hayot,  mamlakat  tashqarisida  yuz 
berayotgan  voqea,  hodisalar  aks  etsa,  ichki  obzorlar  mamlakatning  ichki 
hayotining turli sohalariga bag‘ishlanadi.
Bundan  obzor  ijobiy  yoki  tanqidiy  xarakterga ham  ega boTishi 
mumkin.  Ayrim hajviy nashrlarda tanqidiy - hajviy obzor ham beriladi.
Obzor  janri  gazeta,  jurnal,  radio,  televideniye  va  intemetda  keng 
qoilaniladi.  Gazeta  obzori  kundalik  hayot voqealarini  tezkorlik  bilan  aks 
ettirishga  m oljallangan  b o lsa ,  jurnal  obzorlarida  tahlil  yanada  kengroq, 
batafsilroq  b o iish i  mumkin.  Radio  va  televideniye  doimiy  ravishda berib 
boradigan  obzorlarda  esa  har  ikki  xususiyat  ham  o ‘z  ifodasini  topishi 
mumkin.  0 ‘z  shakliy  xususiyatlariga qarab  obzorlar umumiy yoki  m a’lum 
mavzuga  baglshlangan  boiish i,  shuningdek,  tahririyatlarga  kelgan  xatlar 
obzori ham b o iish i mumkin.
Umumiy  obzorlarda  tashqi  va  ichki  hayotning  umumiy,  doimiylik 
xususiyatiga ega b o ig a n  tomonlari aks  etadi.  Bu xildagi obzorlar “Olamda 
nima gap?”,  “Dunyo  hafta ichida”,  “Iqtisodiy obzor”, “Adabiyot olamida”, 
“M a’naviyat  chorrahalarida”,  “San’at  sarchashmalari”,  “Fan  va  hayot” 
kabi  ruknlar  ostida  berilishi  mumkin.  Tabiiyki,  bunday  obzorlar  radioda 
o ‘ziga  xos  tarzda  olingan  intervyular  bilan  qo‘shilib,  televidemyeda  esa 
tasviriy  vositalar  orqali  beriladi.  Umumiy  obzorlar  hayotning  turli 
sohalarini  doimiy  kuzatib  borish,  faktlar  to ‘plash  va  yig‘ish,  ularni 
publitsistik mushohada etish orqali amalga oshiriladi.
222

---

Biror  mavzuga  doir  obzorlarda  esa  m a’lum  bir  mavzu  aks  ettiriladi. 
Masalan,  ijtimoiy-siyosiy  hayotda  yuz  berayotgan  muayyan  voqea  va 
hodisalar,  chunonchi,  saylovlar,  biron  bir  rasmiy  hujjat,  tayyorlanayotgan 
qonunlar  muhokamasi,  ijtimoiy-siyosiy  harakatlarning  borishi  yoki 
iqtisodiy  hayotdagi  biror  muhim  mavzu  —   sanoat  korxonalarining 
faoliyati,  mulkchilik  shaklinmg  o ‘zgarishi,  bozor  iqtisodining  u  yoki  bu 
masalasi  yoxud  biror  madaniy-ma’naviy  masalaga  bag‘ishlangan  bo‘lishi 
mumkin.  Bunday  obzorlarda,  faktlar  har  tomonlama  tahlil  etiladi,  ularga, 
ijodiy  yoki  tanqidiy  yondashiladi,  publitsistik  xulosalar  chiqariladi. 
Tematik  obzor  umumiy  obzorga  qaraganda  cheklangan,  aniq,  muayyan 
maqsadga qaratilgan boTadi.
Sportning  ayrim  turlari,  masalan  jahon  futboli  yoki  mamlakat 
chempionatining  borishi,  kurash,  tennis,  boks  va  boshqa  sport  turlari 
bo‘yicha musobaqalarning borishi haqida ham mavzuga doir obzorlar berib 
boriladi.
Obzorning  eng  muhim  turlaridan  biri  -   matbuot  obzoridir.  Bunda 
matbuot  nashrlarining  faoliyati,  ularda  berilayotgan  materiallaming 
umumiy 
mundarijasi, 
yutuq 
va 
kamchiliklari 
ko‘rsatib 
beriladi. 
Kommunistik  tuzum  davrida matbuot obzoridan matbuot nashrlari  ustidan 
umumiy  majburiy  partiyaviy  nazorat  o ‘matib  turish  uchun  foydalanildi. 
Hozirgi  vaqtga  kelib  matbuot  obzori  matbuot  materiallari  bilan 
o ‘quvchilami  tanishtirish  maqsadida  tayyorlartadi.  Jumladan,  radio  va 
tclevideniye  orqali  doimiy  ravishda  berib  boriladigan  matbuot  obzorlari