Jumıssızlıq hám onıń túrleri

friksion ishsizlik ish qidirish jarayonining natijasidir va xodimning o'z ishi bilan "uchrashishi" uchun vaqt kerakligi bilan bog'liq. Shu sababli, har doim bir vaqtning o'zida ma'lum ko'nikmalarga ega bo'lgan ishsizlar va to'ldirilmagan bo'sh ish o'rinlari mavjud bo'lib, ularning malakasi talab qilinishi mumkin. Friktsion ishsizlik ishchilarning o'z harakatlari, mehnat taklifi tarkibidagi o'zgarishlar natijasida yuzaga keladi. Bu ixtiyoriy va, qoida tariqasida, qisqa muddatli.
Strukturaviy ishsizlik ishsizlar va bo'sh ish o'rinlari o'rtasidagi nomuvofiqlikning birgalikda mavjudligini bildiradi. Bu iqtisodiyotdagi tarkibiy o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lib, buning natijasida ishsizlar yo to'g'ri kasbga ega emaslar yoki bo'sh ish o'rinlarini egallashga imkon bermaydigan joylarda yashaydilar. Strukturaviy va friktsion ishsizlik o'rtasidagi chiziq juda noaniq. Ammo tarkibiy ishsizlik yalpi xarajatlar tarkibidagi o'zgarishlar, demak, ishchi kuchiga bo'lgan talab tarkibidagi o'zgarishlar bilan bog'liq. Strukturaviy ishsizlik ixtiyoriydir. Tarkibiy ishsizlik elementi an'anaviy ravishda qishloq xo'jaligi, qurilish va turizmda namoyon bo'ladigan mavsumiy ishsizlik hisoblanadi.
Tsiklik ishsizlik Ishchilarning ixtisosligi va malakasidan qat'i nazar, umuman ish o'rinlari tanqisligi mavjud bo'lganda, biznes tsiklining retsessiya va tushkunlik bosqichlarida yalpi talabning etarli emasligi natijasidir. Tsiklik ishsizlik ixtiyoriy emas.
Iqtisodiyot uchun friksion va tarkibiy ishsizlik muqarrar. Tsiklik ishsizlikni davlatning makroiqtisodiy siyosati yordamida bartaraf etish mumkin. Ishqalanish va tuzilmaviy ishsizlik yig'indisi ishsizlikning tabiiy darajasi. Ishsizlikning tabiiy darajasi xarakterlidir iqtisodiyotda to'liq bandlik darajasi. Ishsizlikning tabiiy darajasida erishilgan real YaIM iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyati yoki qisqacha aytganda potentsial YaIM deb ataladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi doimiy emas.
Agar ishsizlik darajasi tabiiydan yuqori bo'lsa, haqiqiy YaIM potentsialdan kamroq bo'ladi. Tovar va xizmatlarning kam ishlab chiqarilgan potentsial hajmi, ya'ni milliy ishlab chiqarishning haqiqiy va potentsial hajmlari o'rtasidagi farq qaytarib bo'lmaydigan darajada yo'qotiladi va ishsizlikning iqtisodiy xarajatlarini tashkil qiladi. Ishsizlik darajasi va YaIMning yo'qolgan hajmi o'rtasidagi bog'liqlik Okun qonuni bilan ochib berilgan. Ushbu qonunga muvofiq, agar haqiqiy ishsizlik darajasi tabiiy ko'rsatkichdan 1% ga oshsa, YaIMdagi kechikish 2,5% ni tashkil qiladi (AQSh iqtisodiyoti uchun). Umuman olganda, Okun qonunini quyidagi formula bilan ifodalash mumkin:
Bu yerda u – haqiqiy ishsizlik darajasi, u* – tabiiy ishsizlik darajasi, b – Okun koeffitsienti (har bir iqtisodiyot uchun individual, lekin har doim 1 dan katta), Y – haqiqiy YaIM, Y* – potentsial YaIM.
Ishsizlik nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy xarajatlarga ham ega - ishsizlarning malakasini yo'qotishi, oilalarning buzilishi, ma'naviy va psixologik tushkunlik, ijtimoiy tartibsizliklar va boshqalar.