124
qadaǵalawınıń astında boladı. Hár kúni talap qoyıwınıń, úyretiwiniń juwmaǵında
oqıwshı keyin ala oqıw hám jazıwǵa,
uliwma mektep turmisina, bilim alıwǵa
kónligip ketedi.
Oqıtıwdıń barısında oqıwshılardıń sóylewinde dialog, monolog hám t. b.
túrleri ushırasadı. Ásirese, olar oqıǵanın qayta aytıp beriw, qadaǵalaǵanı boyınsha
sóylep beriw, yadlap aytıp beriw, ásirese, bul dáwirde kóbirek qollanılatuǵın jumıs
túri súwretler boyınsha hár qıylı jumıs islew hám t. b. Bul jaǵdaylarda
oqıwshılardıń sóylew tiliniń bir izbe-izlikke túsip, rawajlanıp barıwınıń tiykarǵı
sebepshisi boladı.
Oqıwshılardıń biliminiń rawajlanıwı oqıwdıń barısında da iske asıp otıradı.
Sebebi hár kúngi oqıw jumısınıń barısında balalardıń sóylew tiliniń materialları
bolǵan gáp, sóz endi analiz ob`ektine aylanıp, ol ústinde izbe-iz jumıs alıp barıladı.
Sonlıqtan hár kúni gáp, sóz ústinde jumıs islep, olardı analizlep úyrenip barıw,
olardıń tiliniń rawajlanıp barıwına tiykarǵı derek bolıp baradı.
Oqıwǵa kelgen kúnnen baslap olar menen sóz ústinde, onıń mánisi ústinde
jumıs islew balanıń turmısında áhmiyetli jaǵday tuwǵızadı. Bul ushın, birinshi
gezekte, olardıń sózlik qorın bayıtıw máselesine itibar beriw talap etiledi. Sebebi
oqıwshınıń sózlik qorı
qansha bay bolsa, onıń sóylew tiliniń ósiw dárejesi de
sonsha bay boladı.
Oqıwǵa kelgen kúnnen baslap, gáp ústinde jumıs islep baramız. Sonlıqtan
oqıwshılar menen gáptiń hár qıylı dúzilisine itibar beriwin, bunıń jeńil,
talapqa
juwap beretuǵınday túrleri ústinde kóbirek ámeliy jumıs islep barıwımız tiyis.
Oqıwshılardıń bul dáwirdegi tiliniń rawajlanıwı kóp jaǵdaylarǵa baylanıslı, ásirese,
olardıń oy-órisin rawajlandırıw menen tikkeley baylanıslı. Sonıń ushın olardıń aldı
menen oy-órisiniń ósiwine ǵamxorlıq jasaw orınlı. Bul oqıwshınıń bilim alıw,
kónligiw, alǵan bilimin qollanıp úyreniw menen baylanıslı. Ol ushın oqıwshılarǵa
bilim beriw, ol ústinde kónliktiriw, sonıń menen birge, programmalıq materiallardı
meńgerip barıwımız tiyis.
125
Sózlik jumısı.
Álipbe dáwirinde ayırım til ósiriw sabaǵı ótkerilmeydi. Al
bul jumıs álipbe kitabındaǵı berilgen hár qıylı mazmundaǵı súwretler, tekstlerge
baylanıslı alıp barıladı. Oǵan qosımsha muǵallim súwret,
ekskursiya, diafil`m,
qadaǵalaw materiallarınan paydalanıp otıradı. Álipbe kitabına kirgizilgen tekstler
sózligi oqıwshılardıń sózlik ústinde jumıs islew múmkinshiligin qanaatlandıradı.
Sebebi, bunda balalardıń, sonıń menen úlkenlerdiń de kúndelik turmısına, isine,
miynetine, sonday-aq tábiyat kórinislerine, haywanlar dúńyasına, awıl, qala, zavod,
fabrika, oqıw, mádeniy islerge baylanıslı tekstlerdi óz ishine aladı.
Oqıwshılardıń belgili temalarǵa, yamasa sózlerdi toparlarǵa bóliwge
baylanıslı jumıs islep, sol boyınsha sózler úyreniwi - olardıń sol boyınsha
túsinigin izbe-izlikke saladı. Máselen, ósimlikler dúńyası, mektep hám oqıw
jumısları, oyın atamaları, jámiyetlik, siysiy atamalar h.t.b.
Bunday temalar
boyınsha jumıs islew oqıwshılardıń ol boyınsha biliwin, túsinigin ǵana izbe-izlikke
salıp qoymay, al olardıń sózlik qorın da bayıtıp baradı. Bunday etip jumıs islewdi
álipbeniń maqsetine baylanıstırıp alıp barılsa ǵana jaqsı nátiyje beredi. Máselen,
sayaxatqa barıw isin alıp qarayıq. Bul da belgili bir maqsetke baylanıslı alıp
barıladı. «Baǵda neler ósedi?» bul jerde
maqseti
- oqıwshılardı baǵda ósetuǵın
miywe terekleri (aǵashları) menen tanıstırıw, úyrengen háribine kónligiwin keltirip
shıǵarıw hám oqıwshılardıń til baylıǵın rawajlandırıwdı dawam etiw, ósimliklerge
súyispenshiligin tárbiyalaw hám t.b.
Sonday-aq oqıwshınıń turmıs tájiriybesine súyenip, túsindiriw arqalı
úyretiw, sózlerdi paydalanıp, gáp dúzdirip úyretiw, sinonimin ayttırıw menen
úyretiw hám t.b. jollar menen hár bir sózdiń mánisin, qollanıwın úyretip barıwǵa
boladı. Sóz ústinde jumıs islew álipbe dáwiriniń baslı maqsetiniń biri. Sonlıqtan
sózdi analiz, sintez etiw barısında oqıwshılardıń qabıllaw, seziw, kóriw,
esitiw
uqıpların ósirip barıw kerek. Bul biziń jumısımızdıń nátiyjeli bolıwına
múmkinshilik tuwdıradı.
Do'stlaringiz bilan baham: 
