Jo`rayeva A

Buyrak usti bеzining po`stloq qismi gormonlari - Ta`sir etishiga qarab uchta guruhga bo`linadi:
1. Glyukokartikoidlar – uglеvodlar almashinuviga ta`sir etadi;
2. Minеralokortikoidlar – minеrallar almashinuviga;
3. Jinsiy gormonlar kam miqdorda androgеnlar-erkaklar, estrogеnlar-ayollar gormonlari ishlab chiqariladi.
1. Glyukokortikoidlar - kortizol (gidrokartizon), kortikostеron.
Adenogipofizni kortikotropin gormoni glyukokartikoidlar sekretsiyasini boshqaradi. Kortikotropin buyrak usti bezi po`stloq qismining hujayra membranalaridagi adeniladtsiklazani faollab, sAMF orqali xolesterin efirlarini glyukokortikoidlar sinteziga jalb qiladi.
Glyukokortikoidlar plazma tashuvchi oqsili transkortin bilan bog`lanib, periferik to`qimalarga (jigar, buyrak, taloq, limfotsitlar, timus, suyaklar, teri osti biriktiruvchi to`qima, yog` to`qimasi, mushaklar) sitoretseptorlar orqali to`g`ridan to`g`ri o`z ta`sirini ko`rsatadi. To`qimalar xiliga qarab gormonlar ta`siri o`zaro farqlanadi. Jigar va buyrakda aminokislotalardan glyukoneogenez va oqsil biosintezini kuchaytirsa, qolgan to`qimalarda oqsil sintezini pasaytiradi. Hosil bo`lgan glyukoza jigar va mushaklarda glikogen sintezida ishlatiladi.
Glyukokortikoidlar adrenalin sekretsiyasini stimullanishi natijasida yog` to`qimasida lipoliz faollanadi. Natijada qonga o`tgan ortiqcha miqdordagi glitserin va yog` kislotalari jigarda oksidlanib, keton tanachalarini hosil qiladi va ularni qonga chiqaradi. Qonda glyukoza, aminokislota, yog` kislotalari, glitserin va keton tanachalarini miqdorini ortishi natijasida glyukozuriya aminoatsiduriya, ketonuriya singari patologik o`zgarishlar kuzatiladi va bu holat steroidli diabet deb ataladi.
Glyukokortikoidlar ionlar almashinuviga ham ta`sir etadi: Na<sup>+</sup> rearbsorbtsiyasi ortib, K<sup>+</sup> ni chiqib ketishi ko`payadi. Na⁺ va H₂O hujayralar oralig`ida yig`ilib, shish paydo qiladi.
2. Mineralokortikoidlardan – aldosteron organizmda Na⁺ , K⁺ ,Cl^- va H₂O balansini boshqaradi. Buyrak usti bezi po`stloq qismidan ajralib chiqqan gormon qonda albumin bilan birikib, buyrakga boradi. Aldosteron – sitoretseptor kompleksi hujayra yadrosida Na<sup>+</sup> ionlari transportida qatnashadigan oqsillar strukturasi tog`risidagi axborot saqlaydigan genlar transkripsiyasini faollaydi. Aldosteron Na⁺ ,Cl^- va H₂O ni to`qimalarda ushlab, K⁺ ionlarini organizmdan siydik bilan chiqarilishini boshqaradi.