Jo`rayeva A

Gastrin – oshqozonda ajralib, undagi nordon (kislotali) sekretsiyani stimullaydi. 17 ta aminokislota qoldiqlaridan iborat oligopeptid.
Pankreozimin - 33 a`zoli peptid, asosan pankreatik sekretsiya va o`t suyuqligi ajralishini boshqaradi.
Insulin - 51 ta aminokislota qoldiqlaridan iborat, ikki zanjirli polipeptid, pankreas Langergans orolchalarining β - hujayralarida hosil bo`ladi, ma`lum miqdorda so`lak bezlaridan ham ajraladi. Molekulyar massasi – 6000. Kalta (A) zanjirida 21ta, nisbatan uzun zanjirida (B) 30 ta aminokislota qoldiqlari bor. Ikkala zanjir o`zaro disulfid ko`prikchalari (7-7 va 20-19) orqali bog`langan. Aniqlanishicha, insulin dastlab 84 ta aminokislota qoldiqlaridan iborat proinsulin sifatida sintezlanadi, so`ngra karboksipeptidaza ta`sirida insulin va 33 ta aminokislota qoldiqlari C-peptidga parchalanadi. Insulinni birlamchi strukturasini Senjer (1953) fazoviy strukturasini esa D.Xodjkin (1972) aniqlagan. Insulin barcha umurtqalilarda topilgan, ularning 20 tadan ortiq turlarida birlamchi strukturasi aniqlanib, o`xshashligi ta`kidlangan. Turlararo farq A zanjirning 8-10 –, β zanjirning 30–holatida topilgan. Hozirgi vaqtda odam insulinini kimyoviy va molekulyar-biologik (gen-injenerligi) sintezi amalga oshirilgan.
Insulinning alohida olingan zanjirlari biologik faollikka ega emas. Insulin metabolizmning asosiy regulyatori hisoblanib, turli to`qimalarda glikogen sintezi va glyukoza sarf bo`lishini boshqaradi, oqsillar va yog`lar sintezini stimullaydi.
Insulinning qondagi transport shakli erkin va asosan a - globulinlar bilan bog`langan. Insulin sintezi teskari aloqa yo`li bilan glyukoza tomonidan boshqariladi, uning yetishmasligi qandli diabetni keltirib chiqaradi. Kasallikni asosiy belgisi – qonda glyukoza miqdorini ko`payib ketishi, ya`ni – giperglikemiya, glikogen sintezi susayadi, lipoliz va glyukoneogenez tezlashadi. Ta`sir mexanizmi quyidagi zanjir bo`yicha amalga oshiriladi:
Geksokinaza → insulin → membrana retseptorlari – sial kislotasi - Na⁺, ATF-sintetaza, sAMF aktivatsiyasi.