Jo`rayeva A

partsial bosimi 100 mm ga teng (simob ustunida). 
Hujayralararo suyuqlikda bu ko`rsatkich 35 mm ga teng. 
Organizmda kislorod va karbonat angidrid kontsentrastiyalarining farqi 
gradiyenti 
 
Havo, organizm suyuqligi Partsial bosim, sim.us.mm 
Gemoglobinni O
2
bilan 
to`yinish darajasi 
O
2 
CO
2
Atmosfera havosi 
157 
0,3 
- 
Alveolalar havosi 
100 
40 
- 
Arterial qon 
93 
40 
97 
Hujayralararo suyuqlik 
35 
50 
- 
Venoz qon 
40 
46 
64 

---

269 
Organizmda CO
2
ni bir qismi qonda erigan holda, bir qismi gemoglobinga 
birikib, karbgemoglobin holida, asosiy qismi esa KHCO
3
holatida o`pkaga tashib 
keltiriladi. Kislorodni qondan to`qima suyuqligiga o`tkazilishida ularni 
kontsentratsiyalar gradiyentidan tashqari hujayralardan qo`shimcha miqdorda 
qonga o`tgan CO
2 
ham rol o`ynaydi. Karbonat angidrid gemoglobinning 
kislorodga yaqinligini kamaytiradi. Bu hodisada eritrotsitga kirgan CO
2
undagi 
H
2
O bilan karboangidraza fermenti ta’sirida H
2
CO
3
ga aylanishi bilan bog`liq 
bo`lib, H
2
CO
3
kuchsiz, turg`un kislota bo`lmaganligi uchun u H
+
+ HCO
3
-
ionlariga parchalanadi. Hosil bo`lgan H
+
protonlar gemoglobinni oqsil qismidagi 
ba’zi kislotali guruhlariga birikadi, bu jarayon oksigemoglobinni kislorodga 
yaqinligini pasaytiradi. Buning natijasida oksigemoglobinni kislorodi undan 
ajralib, to`qimalarga o`tadi. Ana shu 65 mm ni tashkil etuvchi farq kislorodni 
alveolalardan qonga va qondan to`qimalarga o`tishini ta’minlovchi omil 
hisoblanadi. Mitoxondriyalarda kislorod sarflanib, suvga aylanib turadi, shu bois 
mitoxondriyalar hujayrada go`yo kislorod vakuumini hosil qiladi va eritrotsitlar 
vositasida havodan olingan kislorod go`yo shu “vakuum”ga so`rilib turadi. 
Alveolalarda 97% kislorod bilan to`yingan gemoglobin to`qimalarda 
dissotsiatsiyalanib, kislorodni to`qima suyuqliklari orqali hujayralarga beradi. 
Hujayralardan ajralib chiqayotgan CO
2
oksigemoglobin dissotsiatsiyasiga 
yordamchi omil bo`ladi. To`qimalarda CO
2
hujayralararo suyuqlikdan qonga tez 
diffuziyalanib o`tadi. Eritrotsitlarda CO
2
karboangidraza ta’sirida H
2
CO
3
ga 
aylanadi. Uning dissotsiatsiyalanishi natijasida H
+
va HCO
3
-
ioni hosil bo`ladi. H
+
protoni gemoglobin bilan birikib, O
2
ajralib chiqishini osonlashtiradi. O`pkada 
to`qimalarda bo`lib o`tadigan jarayonlarga teskari jarayon kechadi: o`pkada HCO
3
-
hosil bo`ladi, u o`z navbatida H
2
O va CO
2
ga parchalanadi, CO
2
o`pka 
alveolalariga chiqadi; HHb esa HbO
2
ga aylanadi. Shunday qilib to`qimalarda CO
2
oksigemoglobindan O
2
ni siqib chiqaradi, aksincha o`pkada O
2
CO
2
ni qondan 
alveolalarga siqib chiqaradi. Bu hodisa Bor effekti nomi bilan ataladi. Bor effekti 
to`qimalardan o`pkaga 80% CO
2
ni tashib berilishini ta’minlaydi, CO
2
ning qolgan 
qismi plazmada erigan holda hamda karbogemoglobin shaklida tashiladi: 
Hb-NH
2
+ CO
2
→ Hb-NH – COOH → Hb-NH-COO
-
+ H
+
Bu reaktsiya eritrotsitlarda, to`qimalarda chapdan o`ngga, o`pkada esa teskari 
yo`nalishda boradi. 
Xulosa qilib aytganda, to`qimalarda CO
2 
oksigemoglobindan O
2
ni, o`pkada 
esa O
2
qondan CO
2
ni alveolalar havosiga siqib chiqaradi. Buni Bor effekti 
deyiladi.