Joba: Marketing paninin` rawajlaniw basqishlari

Tema:Marketin` paninin` rawajlaniw basqishlari
Joba:

1. 
   Marketing paninin` rawajlaniw basqishlari
   
2. 
   Marketing paninin` tariyxi
   
3. 
   Marketing paninin` maxseti
   
4. 
   Marketing tarifleri
   

Marketing tiykarǵı elementlerin sholkemlesiwi - bazardı izertlew hám
analiz etiw, bahanı dúzilisi principi; servis siyasatı - (1809 -1884) Sayrus
Makkormik atı menen baylanısadı. 1902 jıldan baslap AQSHning (Michigan,
Kaliforniya, Illinoys) universitetlerinde marketing máseleleri boyınsha
(«Tovarlar marketingi», «Marketing usıllari» pánleri hám basqalar ) pánler
kiritilip, lekciyalar oqıtila basladı.
1926 jılda AQSHda marketing hám reklama milliy awqamı dúzildi,
keyinirek onıń negizinde Amerika Marketing jámiyeti qurıldı, bul jámiyet
1973 jılda Amerika Marketing awqamı atagin aldı. Bir az keyin bunday
awqam hám shólkemler Batıs Evropa mámleketleri hám Yaponiyada da
payda boldi. Xalıq aralıq marketing shólkemleri - Evropa marketing jáne social pikir izertlewleri jámiyeti, Xalıq aralıq Marketing Fedyeratsiyasi, Evropa Akademiyası hám soǵan uqsawlar júzege keldi.
Bular haqqında 1-kestede tolıq tanısıp shıǵıw múmkin
.Marketing rawajlaniw tariyxi

Jillar	Marketingda júz bergen ózgerisler
1902-jil	AQSH de ǵárezsiz túrde marketing kursin oqıtıw baslandı.
1908-jil	Dáslepki bar kommerciya marketing shólkemi tuzildi. AQSHtin` iri sanaat kompaniyalarında birinshi marketing bólimleri dúzildi
1920-jil	Xalıq aralıq sawda palatası dúzildi.
1926-jil	AQSHda Milliy marketing hám reklama assotsiatsiyasi dúzildi; onıń tiykarında keyinirek Amerika marketing jámiyeti tuzildi hám ol 1973 jılda Amerika marketing assotsiatsiyasi dep qayta at berildi.
1930-1940-jil	Dúnyanıń kóplegen ekonomikalıq rawajlanǵan mámleketlerinde milliy marketing assotsiatsiyalari dúzildi
1950-1960-jil	Xalıq aralıq marketing fedyeratsiyasi, Jámiyetshilik pikirleri máseleleri hám marketing boyınsha Evropa jámiyeti hám de Evropa marketing Akademiyası sıyaqlı xalıq aralıq marketing shólkemleri duzildi.
1980-jildin` ekinshi yarimi	Mámleketimizdiń ekonomika baǵdarı daǵı joqarı tálim mákemelerinde marketing kursi oqıtila baslandı.
1990-jildin` aqiri	Mámleketimizde marketing boyınsha shet el ádebiyatlar ózbek tiline awdarma etilgen halda hám sol pán boyınsha sabaqlıq, qóllanba hám de qollanbalar Ózbekstanlıq avtorlar tárepinen kóplegen baspadan shıǵarılıp atır.

Ótken asirdin` 60 -jıllar ortasında eń iri Amerika korporatsiyalarinin`
barlıǵı óz xojalıq iskerliginde marketingnin` tiykarǵı talapların qollay
basladı. Batıs Evropa hám Yaponiyada marketing ideyaları AQSHga
qaraǵanda passiv boldi. Biraq 60 -jıllardıń aqırına kelip olar
marketing ámeliyatın operativlik penen o'zlestiriwge kiristi hám bunda zárúrli jetiskenliklerge eristi. Marketing dástúriy sawda usıllarınan ayrıqsha turde anıq maqsetlerdi kózleydi, xojalıq wazıypaların bolsa ayqın ańlatadı : kárxana sonday sapalı o'nim tayarlawı kerek, onı satıw qolay bolsin.
Haqıyqattan da, o'nim islep shıǵarılǵanı menen ol álbette payda keltiredi degen
mánisti bildirmeydi. Ilgeri xojalıq basshılarınıń wazıypası tiykarınan jámiyet resursların islep shıǵarıw talapları menen muwapıqlastiriwdan ibarat edi, yaǵnıy kárxana ózi qálegen o'nimdi islep shıǵarar hám hámme itibarın onı
satıwǵa qaratatin edi. Marketingnin` maqseti bolsa bazardıń ámeldegi hám kelesinde itimal tutqan múmkinshiliklerin anıqlaw hám de sapa tárepinen tuwrı
bahalawdan, keyininen oǵan súyene otirip, pútkil kúshin óz o'nimine qızıǵıwshılıq hám mútajlikti kúsheytiwge, qarıydarǵa o'nimdi, sonıń menen birge ko'rsetiletugin tiyisli xizmet túrin tańlaw imkaniyatın jaratqan halda, o'nimdi satıwǵa qaratıwdan ibarat. 1966 jılda AQSHda marketing máseleleri boyınsha 350 ge jaqın izertlew firmaları iskerlik alıp barıp, odan iri firmalar 45 mln dollarǵa jaqın aylanbaga iye edi, bunda bul firmalardıń jámi aylanbası 300 mln dollardan aslamda shólkemlesken. Marketing máselelerin izertlewdi kommerciya baslawshi tiykarında universitetleri de, sawda -sanaat assotsiatsiyalari da, mámleket shólkemleri hám xızmetlerin de shuǵıllana basladı.
1972 jılda F. Kotler mikromarketing hám makromarketing túsiniklerin tiykarlab beredi. 1976 jılda Shelbi Xant marketing ayırbaslaw procesi haqqında
ılım esaplaniwin kórsetdi.
XX ásirdiń 80-jıllar aqırı 90 -jıllar baslarında marketingdi globallashtiriw
procesi gúzetildi. Sonıń menen birge, 1990 jılda Kanberra shaxrida (Avstraliya ) «Marketing - bul hámme zat», «Marketing biznesti ańlatadı» uranı astında
global marketing boyınsha Xalıq aralıq konferentsiya bolıp otti.
Házirgi dáwirde jáhán ekonomikasında sanaat dáwiri informaciya dáwirine orın
bosatip berip atır. Bul dáwirde AQSH, Yaponiya, Germaniya hám basqa Evropa
mámleketlerine jetip keldi. Singapur, Tayvan, Qubla Karea oǵan júdá jaqın.
Tez ózgeriwshen bazar sharayatları, bahasız báseki usıllarınıń rawajlanıwı,
islep shıǵarıw joqarı dárejede shaqqan maslasıwshı, jalǵız qarıydarǵa
mólsherlengen, kólemi kishi bazar tarawları, bazar segmentleri hám ayırım
«soqpaq»larnin` kópligi oǵan tán qasiyetleri bolıp tabıladı. Usı waqıtta islep
shıǵarıwdıń qánigelesiwi sonday dárejege jetdi, bir bazardıń aralıq
segmentlerinde bos mákan júdá kem qaladı. Nátiyjede bazar báseki jáne de
kúshli tús aladı. Biraq bul process baha faktorı negizinde emes, bálki
básekiniń jane de jetilisken usıl hám formaları payda bolıwı nátiyjesinde júz
beredi.
Tavardıń «omirlik sikli» úlken dárejede qisqaradı. Házirgi
dáwirde jetekshi yapon elektron firmaları bazarǵa ortasha hár úsh ayda bir
ret mikrosxemalarning jańa túrin shıǵaradı. Ónimler assortimenttiń
har-turliligi arttı, birdey buyımlardı kóplegen islep shıǵarıw kemeydi, yaǵnıy top-top etip uyub taslaw tájiriybesinen waz keshilmekte. Tavar sapasına iye
bolǵan tovarlar mazmunı ózgerdi. Endi jaqsı ónim shıǵarıw menen gana
jumıs bitpeydi, básekige shıdam beriw ushın satıwdan keyingi dárejesin, firma
kórsetetuǵın qosımsha xızmetler sapasın tupten jaqsılaw zárúr.
Kárxanalar ǵárejetlerin ápiwayı kemeytiw jolların oylapǵana qalmay,
usı waqıtta tovarlardı satıw hám ótkeriw, dáramatlardı turaqlı kóbeytiw
tarawlarına kóbirek itibar beriwge májbúr. Ónim satıwǵa jańa bazarlar,
arnawlı bir abzallıǵı sebepli ónim ózine tartatuǵın jańa qarıydarlardı
qandırıw kerek. Bul islerdi házirgi zaman marketingiga súyene otiripgana ámelge asırıw múmkin. Kárxananıń aman qalıwı ekonomikalıq, ilimiy-texnikalıq, konyunktura-kommerciya, social hám basqa informaciyalardı waqıtında alıwı sıyaqlı faktorlardan ustalıq menen paydalanıw nátiyjesinde támiyinlenedi.
Birinshi dáwir - marketing konsepsiyası «islep shıǵarıw konsepsiyasi»-
«tovar ústinligi» formasında belgilenedi, bunda eń zárúrli másele jaqsı tavar
islep shıǵarıw jáne onı qarıydarǵa arzan bahalarda satıw dep esaplanadı.
Konsepsiya uranı - «ilaji barınsha kóbirek tavar islep shıǵar, sebebi bazar
talabı sheksiz». Sonısı dıqqatqa layiq, biziń ekonomikamız házirgi
dáwirde hámmeden kóre baslanıwi marketing kotseptsiyasina jaqın turadı.
Tavar konsepsiyası qarıydar itibarın tavarǵa, onıń sapasına hám bahasına
qaratıwdı talap etedi. Qarıydarlar uqsas tovarlardı sapaların basqa
firmanı sonday tovarları menen salıstırıp kórediler. Bul konsepsiyanı kóbinese
kompaniya, firma, shólkemler, sonıń menen birge, kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler de ustap turadılar. Biraq tavar konsepsiyası tabıs keltire bermeydi.
Keyingi dáwir «satiw konsepsiyasi» atın aldı. Bunda firmanıń
ónimin «mine tavar tayın, keleberin` hám sawdalasin`» uranı menen
satıwda birinshi orınǵa shıǵadı. Tavar hám sawda marketinggi
konsepsiyaları ónim islep shıǵarıw ele seriyali, yaǵnıy jalpı tús almaǵan
dáwirde maydanǵa kelgen edi. Tovarlardıń jańa túrleri hám sortlari esabına
joqarı dárejede payda qolǵa kiritedi , sebebi mánis itibarı menen sheksiz
talapǵa iye bolǵan bazarda bul tovarlarǵa salıstırǵanda talap juda úlken edi.
50-jıllarda basqarıw konsepsiyasınıń dáslepki tiykarın satıw kólemi, islep
shıǵarıw hám mámile ǵárejetleri dárejesi, dáramat, payda hám basqa
kórsetkishlerdi uzaq múddetli ózgerislerin anıqlaw analiz etildi. Soǵan
kóre bazardaǵı jumıs iskerligin bir jıldan bes jılǵa shekem maslastırıw názerde
tutılgan.
Marketing tariyxında ilimpazlar tórt tiykarǵı dáwirdi ajıratıp kórsetedi
1)Islep shıǵarıw dáwiri;
2) satıw dáwiri;
3) tuwrıdan-tuwrı marketing dáwiri;
4) munasábetler dáwiri.
Islep shıǵarıw dáwiri 1925 jılǵa shekem dawam etdi. Bul waqıtta Evropanıń eń rawajlanǵan kompaniyaları da tek sapalı tavar óndiriske itibar qaratǵan hám olardı satıw ushın shetten adamlardı jallagan. Jaqsı ónim ózin satıwǵa ılayıq, dep isenilgen.

Sol jıllardaǵı biznestiń eń kózge kóringen wákili Genri Ford bolıp, onıń ataqlı sóz dizbegi: " Qarıydarlar ózleri qálegen mashina reńin saylawi múmkin, eger ol qara bolıp qalsa", sol dáwirdiń marketingine bolǵan munasábetin áp-áneydey xarakteristikalaydı. Sanaatshilardin` kóbisi básekini engiziw ushın eń jaqsı ónimdi islep shıǵarıw jetkilikli dep esaplaydi

dı. Biraq, bul ulıwma tuwrı emes edi hám islep shıǵarıw dáwiri óziniń eń joqarı shıńina chiqpastan tawsildi.
Satıw dáwiri (1925 jıldan ) - Evropa hám AQShda islep shıǵarıw usılları jetilistirildi, islep shıǵarıw kólemi o'sdi. Óndiriwshiler qashannan berli óz ónimlerin satıwdıń jáne de nátiyjeli usılları haqqında oylawları kerek edi. Bul ullı jańa ashılıwlar dáwiri edi hám bazarda qarıydarlarǵa ulıwma notanish tovarlar payda boldı, buǵan xalıq ele da isenim payda etiwi kerek edi. Satıwshılar iri kompaniyalarda payda bóle basladılar, biraq olarǵa ele da ekinshi dárejeli rol berildi.


Tuwrı marketing dáwiri Ullı depressiyadan keyin baslanǵan. Xalıqtıń tovarlarǵa bolǵan talabı ósip bardı, sawda bólimleriniń de áhmiyeti asıp bardı. Tek qarıydarlar talabın esapqa alıwdı hám oǵan itibar beriwdi biletuǵın kompaniyalargina omon qaldı. Ekinshi jáhán urısı dáwirinde marketing munasábetleriniń rawajlanıwda pauza júz berdi.


Urıstan keyin marketing qosımsha yamasa ekilemshi iskerlik retinde ko'rilmadi. Ónimdi joybarlawda marketing jetekshi rol oynay basladı. Marketologlar qarıydarlar mútajliklerin anıqlaw hám olardı qandırıwǵa háreket qılıw ushın ónim injenerleri menen islediler. Bazarǵa jóneltirilganlik demde finanslıq tabısqa erisiwge járdem berdi, qarıydarlar jańa ónimlerdi qabıllawǵa intildilar. Qarıydarǵa tiykarlanǵan marketing sonday payda boldı.


Óz-ara munasábetler dáwiri 20 -ásirdiń aqırında payda bolǵan hám házirgi kunge shekem dawam etpekte. Onıń xarakterli ózgesheligi marketologlarning qarıydarlar menen turaqlı munasábetlerdi ornatıw hám qollap-quwatlawǵa umtılıwı bolıp tabıladı. Kompaniya jetkezip beretuǵınlar menen de turaqlı baylanıslardı saqlap qalıwǵa ıntıladı. Potentsial básekishiler qospa kárxanalar jaratadılar, sawda belgileri bir ulıwma ónimde birlestiriledi. Kúshli báseki sharayatında tiykarǵı maqset sawda kólemin saqlap qalıw hám asırıw, óz ornında qalıw bolıp tabıladı..
Marketingning maqset hám wazıypaları


Marketing salasındaǵı ádebiyatlarda tiykarınan marketingning tórtew maqseti keltiriledi. Bular tómendegiler esaplanadı :


1. Múmkin bolǵan maksimal joqarı tutınıwǵa erisiw.


2. Qarıydarlardıń talabınıń maksimal qandirilishiga erisiw.


3. Qarıydarlarǵa keń assortiment degi tovarlardı tańlawına múmkinshilik jaratıw.


4. Adamlardıń turmıs dárejesi sapasın asırıw.


Múmkin bolǵan maksimal joqarı tutınıwǵa erisiw. Kópshilik basshılar marketingning maqseti - óndiristiń maksimal ósiwi hám kárxananıń bayıwında tiykarǵı faktor joqarı tutınıwǵa erisiwdi xoshametlewde dep biladilar. Bul pikirdi basqasha ańlatpalasaq, adamlar qansha kóp satıp alsa hám qansha kóp tutınıw qılıwsa, sonsha baxıtlı boladılar degen mánisti ańlatadı. Lekin, birpara kisiler materiallıq baylıqlar máselesiniń artpaqtası úlken baxtga erisiwden dárek bolıp tabıladı degen pikirge shubha menen qaraydılar. Sonday eken, marketingning maqseti tek múmkin bolǵan maksimal tutınıwǵa erisiwdengina ibarat emes eken.


Qarıydarlardıń talabınıń maksimal qandirilishiga erisiw. Bul kózqarasqa muwapıq marketing sistemasınıń tiykarǵı maqseti múmkin bolǵan maksimal joqarı tutınıwǵa erisiw emes, bálki qarıydarlardıń talabın maksimal qandırıwdan ibarat esaplanadi. Bul degeni tavar massası tutınıwı kóp bolsada, ol qandayda -bir áhmiyetke iye bolmawi múmkin. Olardıń áhmiyetliligi, tavar massasınıń kópligi menen emes, bálki bul tavar massalarınıń qanshellilik dárejede qarıydarlardıń talabın qandira alıwı menen olshenedi. Ókiniw menen aytamız, qarıydarlardıń talabınıń qandirilish dárejesin úyreniw tap házirgi kunge shekem mashqalalıǵınsha qalıp atır.


Qarıydarlarǵa keń assortiment degi tovarlardı tańlawǵa múmkinshilik jaratıw. Birpara bazar qánigeleri marketing sistemasınıń tiykarǵı maqseti tovarlar túrli-tumanlıǵın maksimal támiyinlew hám qarıydarlardıń keń assortiment degi tovarlardı tańlawına múmkinshilik jaratıwdan ibarat esaplanadi dep esaplaydilar. Sistemanıń maqseti qarıydardıń talabına tolıq sáykes keletuǵın tavardı tabıwına járdem beriwden ibarat bolıwı kerek.


Adamlardıń turmıs dárejesi sapasın asırıw. Kópshilik qánigeler marketing sistemasınıń tiykarǵı maqseti xalıq " turmıs dárejesiniń sapası" ni jaqsılawdan ibarat dep biladilar. Bul túsinik tómendegilerdi óz ishine aladı :


1) tavardıń sapası, muǵdarı, assortimenti, bahası ;


2) miynetke aqsha tólew dárejesi;


3) materiallıq ortalıqtıń sapası hám basqalar.


Marketingning tiykarǵı maqseti, onıń payda bolıw, qáliplesiw hám rawajlanıwınıń ob'ektiv sebepleri, zárúrshiligi menen belgilenedi. Joqarıda belgilengeni sıyaqlı, marketing bárinen burın tovarlar toplanıp, sotilmay qalǵan hám ekonomika daǵdarısı kúshaygan sharayatta, onı sol krizistan shıǵarıw quralı retinde oylap tabıw etilgen, jaratılǵan eken. Onıń maqseti asa keń hám quramalı máselelerdi sheshiwge qaratılǵan bolıp tabıladı. Ol islep shıǵarıwdı qarıydar mútajligine maslastırıp, talap hám usınıstı teń salmaqlılıqına erisken halda, onı shólkemlesken kárxana, shólkemlerge joqarı payda keltiriw bolıp tabıladı. Buǵan erisiw ushın marketing ko'yidagi zárúrli wazıypalardı hal etiwi kerek:


qarıydarlar (tutınıwshılar ) zárúriyatın úyreniw hám anıqlaw ;


tovarlarǵa bolǵan ishki hám sırtqı talaplardı úyreniw;


kárxananıń iskerligin qarıydarlar mútajligine maslastırıw ;


áwele talap hám usınıs tuwrısında alınǵan maǵlıwmatlar tiykarında bazardı úyreniw;


tovarlar reklamasın shólkemlestiriw, qarıydarlardı tovarlardı satıp alıwǵa qızıǵıwshılıǵın artırıw ;


tavar jaratıwshı yamasa onı satıwshı kárxana izertlewlerin ámelge asırıw ushın maǵlıwmatlar toplaw hám analiz qılıw ;


tavardı bazarǵa shıǵarıwdaǵı barlıq xızmetler tuwrısında maǵlıwmatlar alıw ;


tolıqlawısh tovarlar hám almastırıwshı tovarlar tuwrısında informaciyalar jıynaw ;


tovarlarǵa bolǵan talaptı kelesheklew, olardı ámelge asırıwdı baqlawdan ibarat esaplanadi.