Kitay ólshew birlikleri

1 Kitay ólshew birlikleri,
Metrologiya boyınsha úlken tájiriybege iye bolǵan áyyemgi Shıǵıs
xalıqlarınan biri Kitaylıqlar esaplanadı. Áyyemgi Kitaylıqlardıń
metrologiya boyınsha erisken jetiskenlikleri de Egipet hám Bobil, Grekiston
hám Rimnikidan hesh qalıwmaydı. Olar ózleri oylap tabıw etken áyyemgi ólshew
birliklerinen bir qanshasın házirde de qollayotganlari joqarıdaǵı
pikirimizga dálil bóle aladı. Kitayda ólshew birlikler sisteması Jer
kurrasining batıs bóleginde jasaǵan áyyemgi xalıqlardan ǵárezsiz
túrde qáliplesti hám rawajlandi. Kitayda ólshew sisteması “bazar
sisteması” dep atalib, ol mil. avv. II mıńjıllıqta vujuga kelgen. Konfusiy
táliymatınıń bes kitabından tórtinshisi bolǵan “Li Szi” (“Buyımlar,
basqarıw hám úrp-ádetlerdiń anıq tártibi haqqında yadlar” degen mánisti
ańlatadı ) de hám de “Syao er'” hám “Kunszi szyayuy” sózliklerinde
keltiriwine qaraǵanda, Kitay ólshew birliklerine de insan denesiniń málim bir
bólegi tiykar retinde alınǵan. Áyne sol derekke tıykarlanıp aytatuǵın bolsaq,
Kitay daǵı birinshi ólshew biriligi tań qalǵanday imperator Xuan-di tárepinen
jaratılǵan. Lekin Kitay mudam da oraylasqan mámleket bolmaǵanı hám
wálayatlarda túrli úrim-putaqlar húkimranlıq etkeni ushın bul jerde qollanılǵan
áyyemgi ólshew birlikleri de wálayatlarda túrli túrlishe kórinis alǵan.
Mil. avv. II mıńjıllıqta Kitaydıń úlken bólegin birlestirib,
oraylasqan mámleket retinde qáliplesken Shan mámleketinde húkimranlıq
etken imperator Yuy olardı unifikasiya etedi. 1 Bul úrim-putaqǵa tiyisli
qábirden esaplawdıń onlıq sistemasına tiykarlanǵan halda jasalǵan
lineykaning tabılıwı, joqarıdaǵı pikirlerimizni taǵı bir bar tastıyıqlaydı. Mil.
avv. vIII asirde, yaǵnıy Chjou úrim-putaǵı húkimranlıǵınıń aqırlarında jergilikli
wálayat hákimleriniń kusheytiwi menen hár bir wálayattıń óz ólshewleri
qollanila baslandı. “Gúresiwshi patshalıqları dáwiri”ga noqat qoyıp,
Kitaynı birlestirgen Sin Shixuandi ólshew birliklerin de
“standartlashtiradi” hám bul ólshew sisteması XX asrga shekem
qollanıladı.
Kitay áyyemgi ólshewleri sistemasınıń dáslepkileri chi, bul, li
sanalib, olar uzınlıq ólshewleri retinde qollanılǵan. Lekin bul ólshewler
qatnası dáwirler ótiwi menen ózgerip bardı. Bunı tómendegi kestede
kóriwimiz múmkin:2

Elshi,[16. 10. 2022 21:35]

Úrim-putaqlar
atı
Ólshew birlikleri
Chi Bul Li
Shan 0, 1675 m 1, 0050 m 301, 50 m
0, 1690 m 1, 0140 m 304, 20 m
Chjou 0, 1990 m 1, 1940 m 358, 20 m
Arqa Chjou
0, 2200 m 1, 3200 m 396 m
0, 2270 m 1, 3620 m 408, 60 m
0, 2310 m 1, 3860 m 415, 80 m
Sin 0, 2260 m 1, 3560 m 406, 80 m
Xan 0, 2310 m 1, 3860 m 415, 80 m
Áyyemgi Shıǵıstıń ayırım xalıqlarınan (áyyemgi evrey, xettlar,
Iranlıqlar hám h.) ayrıqsha bolıp esaplanıw, Kitaylıqlar ózleri jaratqan ólshew
birliklerinen paydalanıwǵan. Olar ólshewlerdi basqa xalıqlardan
ózlestiriwmegen, kerisinshe qońsılas xalıqlar olardan úyrengenler.
Atap aytqanda, koreys, yapon hám Qublası -Arqa Aziya xalıqları kúndelik turmısda
qollanılatuǵın ólshew birliklerin áyyemgi Kitayliklardan alıp, ózlerine
maslastırganlar hám paydalanǵanler.
Sonday etip, Áyyemgi Shıǵıs mámleketlerinde dıyxanshılıq,
ónermentshilik hám sawda-satıqtıń rawajlanıp barıwı ólshew
birlikleriniń payda bolıwın talap etdi. Sol tiykarda Áyyemgi Shıǵısda
qáliplesken dáslepki uzınlıq, salmaqlıq, maydan hám kólem ólshew birlikleri
keyinirek áyyemgi grekler hám rimlikler tárepinen ózlestirildi hám
tazadan -jańa ólshewlerge tiykar bolıp xızmet etdi. Eramizǵa shekemdıń dáslepki
ásirlerdinde áyyemgi ólshew birlikleri Rim imperiyasining shet úlkeligi hám
qońsılas mámleketlikler aymaqlarına kirip bardı. Rim imperiyasi qulagandan
keyin onıń aymaǵında payda bolǵan dáslepki feodal mámleketlikler de áne sol
ólshew birliklerinen paydalanıwdı. Biraq, bul mámleketlerdiń kópshiliginde
áyyemgi ólshew sisteması pútkilliginshe saqlanıp qalmadı. vizantiyada bolsa
olar salıstırǵanda uzaǵıraq waqıt dawamında qollanilib, jańa payda bolǵan
orta ásir mámleketlerinde de ózgertirilgen halda málim waqıt paydalanildi.
1 Kitay ólshew birlikleri, Kitay tilinde shìzhì (" bazar sisteması"), dástúriy esaplanadı ólshew birlikleri dıń Xan Kitayları. Eger Kitay nomerleri bolǵan o'nli bólshek (tiykar-10 ) berli Shang, bir neshe Kitaylıq sharalar qollanıladı on altınshı (tayansh-16 ). Jergilikli programmalar hár túrlı, biraq Kitay úrim-putaqları ádetde standart ólshewlerdi járiyaladılar hám olardıń aldınǵı sistemaların atap kórsetiwdi olardıń tariyxı.

Házirgi kúnde Kitay Xalıq Respublikası bazar birlikleri tiykarında birpara ádetiy birliklerdi saqlaydı, lekin olar ishinde pútinlew ushın standartlastırılgan metrik sistema, mısalı, ulıwma jin yamasa pıshıq tolıq 500 dan g. Kóplegen metrik birliklerdiń Kitaysha atı bawırlas dástúriy birlikke tiykarlanǵan ; shálkeslikler payda bolıwı múmkin bolǵanında, " bazar" sózi (市, shì) dástúriy birlikti hám " ulıwma" yamasa " ǵalabalıq" (公, gōng) metrik baha ushın isletiledi. Tayvan, sıyaqlı Kareya, kórdim onıń dástúriy birlikleri standartlastırılgan Yapon qádiriyatları hám Tayvanlıqlar sıyaqlı metrik tıykarǵa aylanıwı ping shama menen 3. 306 m2 kvadratqa tiykarlanǵan ken. The Gonkong SAR paydalanıwda dawam etpekte onıń dástúriy birlikleri, endi metrik birlikleri bolǵan jergilikli teńleme tiykarında nızamlı túrde anıqlanǵan. Mısalı, Gonkong pıshıqshası anıq 604. 78982 g.

Túsindirme: ısımlar lí (釐 yamasa 厘) hám fēn (分) kishi birlikler ushın uzınlıǵı, maydanı hám massası boyınsha birdey; biraq, olar hár túrlı ólshewlerge shaqırıq qılıwadı.

Mazmun
1 Tariyx

1. 1 Respublika dáwiri
1. 2 Kitay Xalıq Respublikası
1. 3 Gonkong
1. 4 Makao
2 Áyyemgi Kitay birlikleri
2. 1 Uzınlıq
3 Zamanagóy Kitay birlikleri
3. 1 Uzınlıq
3. 2 Maydan
3. 3 Dawıs
3. 4 Massa
3. 5 vaqt
4 Tariyxnoma
5 Sonıń menen birge qarang
6 Ádebiyatlar
6. 1 Kóshirip alınǵanlar
6. 2 Derekler
Tariyx

Xan úrim-putaǵınan bronza húkimdarı (eramızǵa shekemgi 206 jıldan eramizǵa shekemiy 220 jılǵa shekem); ishinde qazilgan Zichang okrugi; Shaanxi tariyx muzeyi, Sian

Kitayda pán hám texnika tariyxı
Jańa ashılıwlar dizimiOylap tabılǵanlar dizimiTórt ullı oylap tabıw
Temaǵa kóre
Awıl xojalıǵıpillachilikAlkimyoArxitekturaklassik baǵlarko'priklarAstronomiyaKalendarKartografiyaSeramikaTeńgelarGeografiyaMatematikaÓlshew birlikleriDástúriy medicinagerbologiyaMetallurgiyaÁskeriydengiz flotiBasıp shıǵarıwIpakchilik sanaatıTransportnavigatsiya
Asrga kóre
XonTangQosıqYuanXalıq Respublikasıqishloq xojalıǵıbo'sh jay
Ga kóre Lidji, tań qalǵanday Sarı imperator birinshi ólshew birliklerin jarattı. The Xiao Erya hám Kongzi Tszayu uzınlıq birlikleri insan denesinen alınǵanlıǵın aytıń. Ga kóre Ullı tariyxchining jazıwları, bul insan denesiniń birlikleri saykes emeslikti keltirip shıǵardı hám Ullı Yu, taǵı bir tań qalǵanday figura, uzınlıq ólshewlerin birlestirdi. Hukmdorlar onlıq birlikleri menen tabılǵan Shang Dynasty mazarlar.

Ín Chjou úrim-putaǵı, patsha zodagonlarga mámleket wákilliklerin berdi hám ólshew birlikleri shtattan shtatqa uyqas kelmey basladı. Keyin Urısıp atırǵan mámleketlikler dáwiri, Qın Shi Xuang birlestirilgen Kitay hám keyinirek standartlastırılgan ólshew birlikleri. Ín Xan úrim-putaǵı, Bul ólshewler ele da isletilingen hám úzliksiz túrde hújjetlestirilgen Xan kitapı.

Astronomık ásbaplar keyingi ásirlerde chi uzınlıǵınıń azǵantay ózgeriwin kórsetip atır, sebebi kalendar izbe-iz bolıwı kerek edi. O'nli birlikler kiritilgunga shekem Min úrim-putaǵı dástúriy sistema qayta kórip shıǵılǵanlıǵı.

Respublika dáwiri

Sonıń menen birge qarang: Tayvan ólshew birlikleri
1915 jıl 7-yanvarda Beiyang húkimeti tekǵana metrik sistemanı standart retinde, bálki Kitay usılındaǵı ólshewler kompleksinen de paydalanıw ushın ólshew nızamın járiyaladı.[1] 1929 jıl 16 -fevralda Mılletshil húkimet qabıl etilgen hám daǵaza etilgen Salmaqlar hám ólshewler tuwrısındaǵı nızam [2] qabıllaw metrik sistema rásmiy standart retinde hám jańa Kitay ólshew birliklerin sheklew ushın (Kitay : 市 用 制; pinyin : shìyo'ngzhì; qosılǵan 1930 jıl 1 yanvardan kúshke kirgen 11-elementda " bazardı isletiw sisteması") jeke satıw hám sawdaǵa.[3]

The Kitay Xalıq Respublikası húkimeti tárepinen belgilengen metrik sistema menen bir qatarda bazar sistemasınan paydalanıwda dawam etdi Kitay Xalıq Respublikası Mámleket keńesi 1959 jıl 25 iyunda, biraq 1 pıshıq 500 gramm bolıp, 10 ǵa bólinedi (jańa ) ayaq kiyim, ornına 16 (eski) tael, konvertatsiya etiliwi kerek wálayatqa wálayatqa, azat etiw waqtında Kitay retsepti boyınsha dáriler qátelerdi aldın alıw ushın konversiyadan.[4]

1984 jıl 27 fevralda Kitay Xalıq Respublikası Mámleket Keńesi bazar sistemasın 1990 jıl aqırıǵa shekem maqul túsetuǵın dep járiyaladı hám sol waqıtqa shekem milliy huqıqıy sharalarǵa ótiwdi buyırdı, biraq awıl xojalıǵı erleri sharalar bul májburiy jaǵdaydan azat etiledi metrikatsiya qosımsha tekseriw hám úyreniwge shekem.[5]

Gonkong

Tiykarǵı maqala : Gonkong ólshew birlikleri
1976 jılda Gonkong Metrikatsiya tuwrısındaǵı buyrıq paydasına sistemanı basqıshpa-basqısh almastırıwǵa múmkinshilik berdi Xalıq aralıq birlikler sisteması (SI) metrik sistema.[6] Salmaqlar hám ólshewler tuwrısındaǵı buyrıq metrik, imperatorlik hám Kitaylıq birliklerdi belgileydi.[7] 2012 jıldan baslap ush sistema da sawda ushın nızamlı bolıp tabıladı hám keń qollanılıp atır.

Makao
1992 jıl 24 avgustda, Makao baspa etilgen 14/92 / M-sanlı nızam Kitay ólshew birlikleri Gonkongda isletilingenine uqsaslıǵın buyırtpa qılıw, Imperial birlikler hám Amerika Qospa Shtatlarınıń ádetiy birlikleri tiyisli SI bahaların kórsetiw shárti menen, nızam kúshke kirgen kúnden baslap, 1993 jıl 1 yanvardan baslap bes jıl dawamında, keyin taǵı úsh jıl dawamında Kitay, imperatorlik hám AQSh birlikleri SIga ekinshi dárejeli retinde ruxsat etiledi..[8]Entsiklopediya site:ewikiuz. tap