Joba : bina ha’m inshaatlardin’ tiykarg’i ju’k ko’teriwshi konstrukciyalari

Fundamentlerdin’ tiykarg’i qa’siyetleri

Jay hám imaratlar hámme waqıt fundamentke yag’niy tiykarg’a ornatiladi.Fundamentti tańlawda ha’m onı proektlestiriwde

tıykardı geologik izertlew etip, grunt qatlamları, ulardin’ fizikalıq hám mexanik kórsetkishleri anıqlanadı. Tiykar bınanıń túrine, qurılatuǵın maydan qa’siyetine, múmkinshilik hám talaplarg’a qaray túrli buyımlardan tayarlaniwi múmkin. Tariyxta eń kóp tarqalǵan tiykarlar taslardan yamasa miytin gerbishlerden jasalg’an, bunday tiykarlı jay hám imaratlar bir neshe ásir óz xızmetin atqarıp kelmekte. Keyingi
dáwirlerde temir-beton yamasa beton tiykarları keń qollanılıp atır.
Temir-beton tiykarlardıń qollanılıwı olardı jaylastıriliw tereńligin kemeytiwge múmkinshilik beredi. Bunda jer qazıw jumıslarına hám
fundamentti kóteriwge ketetuǵın ǵárejetler azayadı. Bunday
tiykarlardıń zárúrli abzallıǵı — jumislardiń industriallastirilg’anlig’i bolıp tabıladı.
Temir-beton tiykarlar úsh túrge: bólek turiwshi, ústinler astında yamasa diywallar astında qurılıwshı lentali tu’rlerge ajratıladı.Bólek turiwshi hám lenta ta’rizli (úzliksiz) tiykarlar jıynama yamasa pútin bolıwı múmkin.
Bos hám birjinsli bolmag’an topıraqta geyde qazıq (svay) tiykarlar
qollanıladı, olar bir topar qazıqlardan ibarat bo'Iib, ulardin’ ústine temirbeton plita rostverk jaylastırıladı.
Tiykarlar — bul jay hám qurılıslardin’ júdá zárúrli bólegi bo'Iib,
olardıń bahasi da joqarı (bınanıń ulıwma ózine túser bahasınıń 4—6%),
sol sebepli tiykarlardıń eń qolaylı hám isenimli konstruktiv sheshimlerin tańlawǵa úlken áhmiyet beriw kerek.
Hár qanday injenerlik imarat bekkem hám turaqlı jaǵdayın hámme waqıt ózgertpey saqlawı, sonıń menen birge, forma ózgeriwi tárepinen oǵan qoyılatuǵın talaplarǵa da juwap beriwi maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Keri jaǵdayda, olar jerdegi gruntda júz beretuǵın ózgerisler nátiyjesinde buziliwi, iymeyiwi hám shógiwi múmkin.
Hár túrli geologik hám gidrogeologiyalıq sharayatlarda payda etiletuǵın jay hám tiykarlardıń birgeliktegi jumıs qásiyetleri, tiykarlardıń túrleri,
qayta tiklew processleri, olardı esaplaw hám proektlestiriw jumısları, sonıń menen birge, bos gruntlı jerlerdi qatiriw, olarda imaratti quriw máseleleri sheshiledi.
Imarattan túsip atırǵan júkti jerge uzatıw menen birge onıń
turaqlılıǵın támiyinleytuǵın jer astındaǵı yamasa suw asti qurilma fundament dep ataladı.
Jay hám imaratlardıń bekkemligi hám turaqlılıǵın támiyinlewge tiyisli máseleler jay gruntlarınıń bekkemlik hám turaqlılıq dárejesi menen tıǵız baylanıslı bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, fundament qurilmalarin tuwrı tańlaw hám olardı qayta tiklew processinde júz beretuǵın ózgerisler tásirin úyreniw da áhmiyetli bolıp tabıladı. Bunday máselelerdi tuwrı sheshiwdiń birden-bir jolı qurılıs maydaninda jetilisken túrde injenerlikke tiyisli izertlewler alip bariw, qurılıs salmaǵı tásirinde bolatuǵın jay gruntlarına tán barlıq fizikalıq hám mexanik o’zgesheliklerdi, kórsetkishlerdi tolıq úyreniw nátiyjesinde oy-pikir júrgiziw bolıp tabıladı.
Jay hám tiykarlardı proektlestiriwde názerde tutılǵan tiykarǵı maqset —ulardin’ túrin (yaǵnıy, tábiy yamasa jasalma jer) tańlawdan hám tiykardin’ ólshemlerin (tereńligi, asting’i maydanı, onıń kórinisi hám taǵı basqa ) izlewden ibarat.
Bunda jay hám imaratlardıń bekkemligin, turaqlılıǵın hám uzaq múddet islewin támiyinleytuǵın birden-bir jol — onıń shógiw ma`nisin
hám bir neshe tiykarlar arasındaǵı shógiw ayırmashılıǵın izlew bolıp tabıladı.
Sol sebepli jay hám tiykarlardı proektlestiriwde eki tiykarǵı máseleni sheshiw kerek: birinshisi qurılıstıń tiyisli bekkemligi hám turaqlılıǵın támiyinlew, ekinshisi buyımlar, materiallar sarpı, jumıs kólemi hám olardıń ózine túser bahası názerinen ekonomikalıq arzan túrin tańlawdan ibarat.
Ádetde, tiykarlar joybarı bir neshe kóriniste sheshiledi hám olardan texnikalıq-ekonomikalıq tárepten maqsetke muwapıq bolǵanı qabıl etiledi.