Ўйланиб уйлан, уйланиб ўйлан Тошкент 2010

биров мени бир пулга олмайди».
– «Ашулам кўп, овозим йўқ».
– Баттарроқ нарса тўғрисидаги 
фикр, «ёмон»ни «яхши» қилади.
– ...
Лекин, барибир, эътирозингизда «жон» бор.., ҳар 
ким ўзидан ўтганини ўзи билади. Бировнинг турмуши
-
га аралашиш – уни бузиш билан тенг, чунки ҳар бир 
оила ўзи бир дунё. Бироқ нимаям қилардик, 
«Қўлидан 
келадиган – қилади, қўлидан келмайдиган – 
ўргатади».
Қолаверса, ҳамма дардга даво бўла ола
-
диган дори бўлмайди, аммо бу дарддан қутулишнинг 
иложи йўқ дегани эмас. Гап шундаки, «қарс» ҳамиша 
икки қўлдан чиқади. Агар хотин ёки эр бир-бирига 
муштларини тугмасдан ҳеч бўлмаганида бир кафти
-
ни очиқ ҳолда тутса, (яъни ҳеч нарсага қарамасдан 
оиладаги ўз вазифаларини сидқидилдан бажариш
-
га ҳаракат қилса) эртами-кечми унинг умр йўлдоши, 
ҳатто кўзлари кўр бўлган тақдирда ҳам, пайпаслаб 
бўлса ҳам, бу очиқ кафтни топади ва ўз кафти билан 
«қарс» садосини чиқаради.
5 –

---

66
Агар эрингиз (хотинингиз) кафтини очиб, сизнинг 
кафтингизга уриб «қарс» чиқаришни истаса-ю, сиз 
қўлларингизни олиб қочсангиз, унда у кафти билан 
бошқа бир жойингизга уриб «қарс» чиқаришга уриниб 
кўриши ҳам эҳтимолдан ҳоли эмас.
Эскиларнинг гапи тўғри...
Эскиларнинг гапи деб 
бундан юз, минг йиллар 
олдин айтилган мақол ва 
маталларга айтишади. Гар
-
чи ҳозирги замонда ҳатто 
кечаги гапни ҳам «эски»
деб ҳисоблашса-да, 
ота­
бобола римиздан 
қол ган 
гап ларда дунё ҳикматлари 
йиғилган, агар гапнинг асл маъносини англай бил
-
сак, ал батта...
Эскиларнинг оилавий ҳаёт тўғрисидаги гапларини 
эслашдан олдин, келинг уларнинг оилавий ҳаётларини 
эслайлик. Кўпдан-кўп адабий, тарихий, тасвирий ва 
ҳоказо манбаларнинг гувоҳлигича, қизни турмушга 
узатиш масалаларини тўла-тўкис ота-она, тўғрироғи, 
ота ҳал қилган, ёшларнинг хоҳиш-иродаси умуман 
инобатга олинмаган. Аксарият ҳолларда, хотин киши 
уйда деярли ҳеч қандай ҳақ-ҳуқуққа эга бўлмаган. 
У оилада эрнинг мулки, хизматкори, қули, фарзанд 
туғиш воситаси бўлган.
Хотин эрига хиёнат қилса, уни тошбўрон қилишган, 
эркак киши хотинига хиёнат қилганида эса... унга бери
-

---

67
ладиган жазо тўғрисида эскилардан аниқ айтилган гап 
қолмаган. Аёлнинг пешонасида кундошлик «қисмати», 
эркакнинг пешонасида тўрт хотинлик «қисмати» ёзил
-
ган.
Ажралиш масаласи эркак учун қанчалик осон бўлган 
бўлса, аёл учун шунчалик қийин бўлган. Бу – эскилар 
ҳаётининг энг қисқа ва умумлаштирилган баёни.
Энди уларнинг ҳаётда энг кўп ишлатадиган мақол ва 
ибораларига эътибор берайлик.