Jizzax politexnika instituti

3.7. О’qituvchi tomonidan о’yinboshini tanlash

Kо’pchilik о’yinlarda о’yinboshini bо’lishini talab qilinadi. О’yinboshini vazifasini bajaruvchi bо’lish о’yinchilarga kattagina tarbiyaviy jihatdan ta’sir etadi. Shuning uchun bu rolda iloji boricha kо’p miqdordagi о’yinchilar qatnashsalar maqsadga muvofiq bо’ladi. О’yinboshi har xil usullar bilan tayinlash mumkin.

О’qituvchi uni о’yinda tutgan о’rnini hisobga olgan holda о’yinboshini tayinlaydi. Bu usulni afzalligi shundaki: о’yinboshini odatda kо’proq munosib о’yinchilar saylanishi mumkin: bu usul vaqt bо’yicha kо’proq tez hisoblaniladi (dars uchun juda muhim). Bu usulni salbiy tomoni shundaki, bolalar о’yinboshini saylashda qatnashmaydilar, bunday holatda ularni tashabbusini bosib qо’yadi. Odatda bu usul bilan qachonki bolalar hali bir-birlari bilan tanish bо’lmasdan, birinchi marta о’ynash uchun tо’planishganlar, shuningdek, vaqt kam qolganda yoki oldindan belgilab qо’yilgan о’yin qatnashchisini tarbiyalash maqsadida о’qituvchi о’yinboshini tayinlashi kerak. О’qituvchi о’yinboshini tayinlashda о’zini uni nima uchun tayinlayotganligini asoslab berishi kerak, chunki ayrim о’yinchilarni qiziqishi tо’g’risida о’ylashga sabab qoldirmaslik kerak.

О’yinboshini qur’a (chek) tashlash bо’yicha tayinlash usuli ham bor. Chek tashlashni sanash yо’li bilan о’tkazish mumkin. Bolalar doiraga turadilar va birorta sanashni boshlaydilar, har bir sо’zni talaffuz qilingandan keyin navbat bilan о’yinchilarni kо’rsatadi. Oxirgi sanoq kimga kelib taqalsa, о’sha о’yinboshi bо’ladi, yoki uni teskarisi, о’yinchi doiradan chiqib ketadi va yana sanash boshlanadi, qachonki bitta о’yinchi qolguncha davom etadi, oxirida qolgan о’yinchi-о’yinboshi bо’ladi.

Sanash usuli vaqt bо’yicha nisbatan uzoq davom etadi, lekin buni darsdan tashqari о’tkaziladigan о’yinlarda tez-tez foydalaniladi. Ayrim holatda sanash usulini darsda ham qо’llash mumkin, ayniqsa bolalar kо’proq yuklama olganda ya’ni kuchli qо’zg’olish paydo bо’lgandan keyin ularni tinchlatish uchun qо’llaniladi. Sanash bilan matnni ongli ravishda qо’llanilsa bolalarni nutqini rivojlantirishga yordam beradi.

Koptokni uloqtirishni chek tashlash kо’rinishida qо’llash mumkin. Kimda kim tayoqchani, toshni, koptokni uzoqqa uloqtirsa, о’sha о’yinboshi bо’ladi. Lekin bu usul judu kо’p vaqtni talab qiladi va buni darsdan tashqari vaqtda ochiq havoda о’yinlarda foydalanish mumkin.

Chek tashlash yо’li bilan о’yinboshini saylash har doim ham yaxshi samara bermaydi. Lekin bu usulni bolalar о’zlari mustaqil ravishda о’yin о’ynayotganlarida tez-tez qо’llaydilar, chunki bu ular о’rtasida baxslarni kelib chiqarmaydi.

О’yinboshini saylashni eng kо’proq qulay usullaridan biri, bu shug’ullanuvchilarning о’zlarini tanlashi hisoblanadi. Bu usulni pedagogik munosabatlari juda ijobiy bо’lib, bolalarni jamoatchilik xoxishini namoyon etadi, natijada odatda kо’proq munosib о’yinboshini saylanadi. Biroq kam tashkil qilingan bolalar о’rtasida bu usulni qо’llash ancha qiyin, chunki о’yinboshini о’yinni bilmaganligini shaxsiy sifati bо’yicha emas, guruhda kо’proq kuchlilarni taqibi ostida saylanishi mumkin.

Shuning uchun о’qituvchi bolalarga iloji boricha «Kim yaxshi yuguradi, kim aniq nishonga tegizadi» usulida nomzodlarni tayinlashni tavsiya qiladi.

О’qituvchi о’yinboshini tayinlashni navbatga qо’yiladi, chunki har bir о’yin ishtirokchisi bu о’rinda bо’lsalar, ular о’yinda ma’lum darajada javgarlikni xis qiladilar. Bu о’yin ishtirokchilarida uyushqoqlikni, tashabbuskorlikni tarbiyalashga yordamlashadi va faollikni oshirishga yordam beradi.

О’yinboshini tanlashda yuqorida kо’rsatilgan usullarni pedagogik vazivani qо’yilishiga qarab almashlab qо’yish kerak, ya’ni о’qituvchi о’z oldiga, mashg’ulotni sharoitiga va о’yinni harakteriga qarab, о’ynovchilarni soniga va ularni kayfiyatiga qarab vazifani qо’yadi.