Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

Shishaplastik  ashyolarning  xossalari  tarkibidagi  smola  va  tola  turlarining 
o‘zgarishi hamda texnologik jarayonda qo‘llaniladigan usullarning turlariga qarab 

---

har  xil  bo‘ladi.  1-jadvalda  poliefir  shishaplastik  kompozitlarning  xossalari 
yoritilgan. 
1-jadval 
Shishaplastik kompozitlarning fizik-mexanik xossalari 
Kompozitlar 
Zichligi, 
g/sm' 
Smolaning 
og‘irligiga 
kura, shisha 
tola miqdori, % 
Mustaqkamligi, 
MPa 
Elastiklik 
moduli, 10
5
 
MPa 
Siqi-
lishga 
Cho‘zi-
lishga 
 
Tolalari  bir  yo‘nalish-
dagi shishaplastik  
2 
75 
490 
1050 
0,5 
Shuning 
o‘zi, 
tolali 
gazlama  
1,9 
68 
315 
630 
0,3 
Poliefir 
smola 
(armaturasiz)  
1,3 
- 
150 
40 
0,02 
Shisha tola  
2,5 
— 
— 
1750 
0,7 
Alyumin  
2,7 
— 
70-100  70-240 
0,7 
Konstruksiyabop po‘lat  
7,8 
- 
350-420 
420-
490 
2,1 
SHTAK(1:1)  
1,9 
 
420 
590 
0,35 
SHTAK(10:1)  
1,95 
 
— 
1020 
0,6 
 
Shishaplastik  kompozitlardan  har  xil  texnologik  usullar  bilan  quvurlar,  uzun  va 
taxtasimon  buyumlar,  to‘siq  pardevorlar,  tombop  listlar,  hajmiy  bloklar  ishlab 
chiqariladi. 
Shisha  tolali  anizotrop  kompozitlar  (SHTAK)  shishaplastiklar  turiga  kiradi. 
Ular bir yo‘nalishli shisha tolalarni sintetik smolalarga shimdirib zichlangan yupqa 
taxtachalarni ko‘ndalang va o‘zaro tik ravishda taxlab keyin issiq haroratda zichlab 
olinadi. 

---

XX asrning 50-yillari SHTAKdan uch qavatli turar joy binosini qurishga erishildi. 
Ammo,  polimerlardan  qurilgan  bino  chiroyli,  yengil  va  arzon  bo‘lsada,  unda 
yashovchi  inson  sog‘lig‘iga  ta’sir  etuvchi  zararli  hidlarning  bo‘lishi  bunday 
kompozitorlarni keng miqdorda ishlatishni chegaralaydi.  
Plastik  shisha  tolali  qurilish  ashyolarini  ishlab  chiqarish  texnologiyasi  har  xildir: 
shulardan,  maydalangan  shisha  tolaga  poliefir  smolasi  purkaladi,  keyin  shimilgan 
toladan  namat  o‘ramlari  yoki  maxsus  paketlar  tayyorlanib  isssiq  yoaroratda 
zichlanadi. Tolalarni tartibsiz yoki o‘zaro tik holatda joylab o‘raladi, keyin ulardan 
oqova va ichimlik suvlari uchun katta quvurlar, ehtiyot qismlar va hokazo alohida-
alohida  zichlash,  ekstruziya  yoki  quyma  holatda  qoliplarga  solib  issiq  holatda 
zichlash  usullari  yordamida  chiqaziladi.  Bunday  SHTAKlar  tarkibida  tola  va 
smoladan  boshqa,  qotishni  tezlatuvchi  katalizatorlar  va  bo‘yoqlar  ham  mavjud 
mavjud. 
Shishaplastik  kompozitlarning  yana  bir  turi  shisha-tekstolitdir.  Uni  tayyorlash 
uchun  pishikdovchi  armatura  sifatida  har  xil  yo‘nalishdagi  shisha  tolali  to‘qima 
matritsa  —  termoreaktiv  smolalar  bilan  shimdiriladi  va  to‘qimadan  bir  necha 
qatlam  (2—  10  tagacha)  qilib  issiq  holatda  zichlanadi.  Amalda  bunday  shisha 
tekstolitlar  mashina  va  uskunalarning  ehtiyot  qismlari,  qurilish,  pardozbop  yoki 
qoplama listlar sifatida ishlatiladi. 
Shishaplastik  kompozitlar  uchun  armaturasimon  tolalar  sifatida  asbest,  bazalt, 
uglerod  yoki  paxta  tolalar  ham  ishlatsa  bo‘ladi.  Kompozitga  kuch  ta’sir  etganda 
pishshuyuvchi  armaturasimon  tolalar  bilan  boglovchi  matritsa  —  smola  qismida 
hosil bo‘ladigan kuchlanish 3-rasmda ko‘rsatilgan. 
Kompozitdagi tolalar miqsori ortsa, unga qo‘yiladigan yukni ko‘paytirish mumkin 
bo‘ladi.  Tolalarning  mustahkamligi  va  elastiklik  moduli  ularning  yo‘g‘onligiga 
bog‘liq  (2-rasm).  Tolaning  yo‘g‘onligi  yoki  diametri  3—7  mkm.  ga  teng  bo‘lsa, 
uning  mustahkamligi  bilan  elastiklik  moduli  eng  katta  bo‘ladi.  Bunday  tolali 
shishaplastikning  elastiklik  moduli  matritsa  —  smolanikiga  Qaraganda  10—20 
marta kattadir. 
Kompozit  qurilish  ashyolari  har  tomonlama  afzal  bo‘lishligi  bilan  birga  ularning 
tannarxi  yuqoridir.  Ayniqsa,  respublikamizdagi  polimer  ashyolari  sanoati  hali 
yetarli  rivojlanmaganligi  tufayli  kompozitlarni  qurilishda  keng  ko‘lamda  ishlatish 
imkoniyatlari hozircha chegaralangan. 
 

---

 
2-rasm. Kompozitning cho‘zilishdagi 
mustahkamligiga undagi tolalar ta’siri: 
1—tolalarning mustahkamligi; 2— 
matritsa smolaning mustahkamliligi. 
 
 
 
3-rasm. Mineral tolaning yo‘ronligi 
bilan cho‘zilishdagi mustahkamliligi 
orasidagi bog‘liqlik.