Jiyanmuratova G. S0TS10L0 I d I y

Sotsiologizm - социологизм - sociologism 
— Dyurkgeymning 
«sotsiallikni sotsiallik bilan» tushuntirishga asoslangan metodologik 
pozitsiyasi: insonlar ongidan tashqarida mavjud bo‘lgan bir sotsial 
faktlar boshqa bir sotsial faktlami keltirib chiqaradi.
252

---

РЛ. VEBER SOTSIOLOGIK TA’LIMOTI
Reja:
1. Maks Vyeber hayoti va ijodi
2. Ideal tip tushunchasi
3. «Tushunuvchi» sotsiologiya va sotsial harakat tipologiyasi
4. Ratsionallik tamoyili va kapitalizm nazariyasi
5. Hukmronlik turlari
6. Din sotsiologiyasi
7. Veber ijodining ahamiyati
1. 
Maks Veber 1864-yil 21-aprelda Germaniyaning Erfurt 
shahrida o ‘rta cinfga xos oilada tugilgan. Ota-onasi o‘rtasidagi 
muhim 
farq uning 
intellektual 
orientatsiyasi 
va psixologik 
ishlanmalariga chuqur ta ’sir ko‘rsatgan. Uning otasi yurist boiib, 
kelib chiqishi jihatidan Vestfaliyalik savdogar va tijoratchilar 
oilasidan edi. Mazkur shaharda u keyinchalik hokimiyat lavozimiga 
saylangan. Maks 5 yoshligida uning oilasi Berlinga ko‘chib o‘tadi. Bu 
shahar uning hayotida muhim o ‘rin tutgan, chunki u keyinchalik bu 
yerda ijodiy intelligensiya vakillari - faylasuf, tarixchi, iqtisodchi. 
huquqshunoslar bilan tanishadi. Ular orasida Diltey, Mommzen, 
Treychke, Zibellar boigan.
Siyosiy hokimiyat tarafdori boigan to‘ng‘ich Veber hayot 
lazzatlaridan rohatlanuvchi kishilardan boigan. Shuning uchun ham 
xotini bilan keskin farqlanib turardi. Maks Vebeming onasi Ellen 
Fallenshteyn taqvodor boigan. Ota-onasi o‘rtasidagi chuqur tafovut 
oilaviy zo‘riqishlarni keltirib chiqarardi, va ular Veberga katta ta’sir 
ko‘rsatgan. Veberga farzand sifatida tanlov qabul qilishga to‘g‘ri 
keldi. Veber awaliga, otasining yo‘nalishini tanlagandek ko‘rindi, 
lekin keyinchalik u onasining chizgan yoiidan yurdi. Qanaday tanlov 
tanlarnasin, bu Maksning ruhiyatiga yomon ta’sir qildi.
Veber 18 yoshida Geydelberg universitetining huquq fakultetiga 
o‘qishga kiradi. Geydelberg universitetida huquq bilan birgalikda 
tarix, iqtisod, falsafa va dinshunoslik fanlarida saboq oladi, o'z 
intellektual salohiyatini namoyon etadi, lekin u ijtimoiy darajada 
rivojlanmaydi. Bu hoi u otasining hayotiy y o ii tomon intilgani va 
otasini eski jamoasiga qo‘shilganidan keyin tez o‘zgardi. Norasmiy
253

---

guruhning ramziy belgisi bo‘lgan chandiqlami o‘z tanasida aks ettirdi. 
Veber nafaqat hayot yo‘lida, balki huquq sohasida kar'era qilishda 
ham o‘z otasiga o‘xshadi.
Uch semestrdan keyin Veber harbiy xizmat tufayli Geydelbergni 
tark etadi. Strasburgda, keyinchalik imperiya amiiyasida xizmat 
o‘taydi va bu bilan doim fahrlangan. 1884-yik'ia Berlinga ota- 
onasining uyiga qaytadi. A w aliga Berlindagi, keyinchalik esa 
Gettingen universitetlarida o‘qiydi hamda PhD d.arajasini olish uchun 
tadqiqotlarini yakunladi, 1886-yilda huquqshur.oslik diplomini oladi.
Vebeming qiziqishlari butun umri davomida iqtisod, tarix va 
sotsiologiyaga tomon o ‘zgarib bordi. Berlindagi hayoti davomida 
Veber о z otasiga iqtisodiy tomonlama tribe edi. Shu vaqtning o‘zida u 
onasiga nisbatan iliq munosabatda bo‘lvt boshladi., va otasiga nisbatan 
antipatiyasi yanada kuchaydi. U askp/ak hayot kechira boshladi va o‘z 
ishiga chuqur sho‘ng‘ib ketdi.