Jiyanmuratova G. S0TS10L0 I d I y



Download 11,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet93/101
Sana20.07.2022
Hajmi11,54 Mb.
#825335
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   101
Bog'liq
Jiyanmuratova G.Sh. Sotsiologiya tarixi. 2020

yarmi bo'sh
deb emas, 
yarmi
to'la,
deb hisoblaydi»"'. Stakanni yarmi bo‘sh deb hisoblagan kishi 
uning salbiy jihatlariga diqqat qaratsa, uni yarmi to‘la deb 
hisoblaydigan kishi vaziyatning ijobiy jihatlarini belgilaydi. Ijtimoiy
1 Biroq, strukturaviy funksionalistlar tom onidan yaratilgan sotsial o ‘zgarishlarga b ag ‘ish>angan bir 
qancha m uhim ishlar m avjud (C.Johnson, 1966; Smelser, 1959, 1962).
2 G eorge 
Ritzer.
SociologicaJ Theory. Eighth Edition. M e G raw-Hill. 2010. — P. 258.
3 G eorge Ritzer. Sociological Theory. Eighth Edition. M e Graw-Hill. 2010. — P. 259.
4 0 ‘sha joyda
451


atamalami qo‘llay turib, aytish mumkinki, konservativ strukturaviy 
funksionalistlar jamiyatimizdagi hayotning kamchiliklarini emas, 
balki uning iqtisodiy afzalliklarini alohida ta’kidlaydilar.
Ehtimol, strukturaviy funksionalizm haqiqatda faqat u inobatga 
olmaydigan holatlarga (o‘zgarishlar, tarix, ziddiyatlar) emas, balki u 
o‘z tahlili markaziga joylashtirishni afzal bilgan narsalarga nisbat 
bergan konservativ og‘ishga ega bo‘lishi mumkin. Birinchidan, 
strukturaviy funksionalistlar madaniyat, me'yorlar va qadriyatlarga 
diqqatni jamlashga moyil bo‘lganlar.
Devid Lokvud, masalan, Parsonsni jamiyatdagi me'yoriy tartibga 
ortiqcha e'tibori uchun tanqid qiladi. Yanada umumiyroq jihatdan, 
Persi Koen ta’kidlaydiki, strukturaviy funksionalistlar bunday 
yondashuv 
nazariyaning 
o‘ziga 
xos 
bo‘lmasada, 
me'yoriy 
elementlarga diqqatni jamlaydilar. Passiv deb talqin qilinayotgan aniq 
omilning roli strukturaviy funksionalizmning madaniy va sotsietal 
omillarga boigan qiziqishiga javob beradi va uni konservativ 
moslashuvga olib keladi. Insonlami madaniy va sotsial kuchlar tiyib 
turadi, deb hisoblanadi. Strukturaviy funksionalistlarga (masalan, 
Parsonsga) insonni dinamik, ijodiy tushunish yetishmaydi. Gouldner 
aytganidek, strukturaviy funksionalizmga o‘z tanqidiy munosabatini 
uqtirish uchun, «insoniy mavjudotlar sotsial tizimlardan o‘zlari ular 
tomonidan foydalanilayotgan darajada foydalanadilar»1.
Strukturaviy funksionalistlarning jamiyatning sara namoyandalari 
qonunlashtirgan me'yorlami yanglish tarzda sotsial voqyelik deb qabul 
qilishlari an'anasi ulaming madaniyatga b o igan qiziqishi bilan 
bogiiq. 
Me'yoriy 
tizim 
aslida u tezroq jamiyatning 
sara 
namoyandalari tomonidan deklaratsiya qilinadigan va uning a’zolari 
uchun mavjud boigan mafkuraviy tizim ko‘rinishida ko‘rib chiqilishi 
lozim boigan vaqtda, butun jamiyatning aksi, deb talqin qilinadi.
Bayon etilgan mazmunga xos tanqid ikkita asosiy yo'nalishga 
boiinadi. 
Birinchidan, 
shubhasiz 
tuyuladiki, 
strukturaviy 
funksionalizm uchun ijtimoiy olamning bir qator muhim muammolari 
va jihatlariga murojaat qilish imkonini bermaydigan yetarli darajada 
tor nuqtai nazar xarakteriidir. Ikkinchidan, bu nuqtai nazar o ‘ta 
konservativ hisoblanadi; o‘tmish amaliyotida, va qaysidir darajada
1 George Ritzer. Sociological Theory. Eighth Edition. Me Graw-Hill. 2010. - P. 259.
4 5 2


hozirgi kunga qadar, strukturaviy funksionalizm mavjud narsalar va 
hukmron sara namoyandalami quwatlashga harakat qilgan.
Eng ko‘p bildiriladigan tanqidiy dalillardan biri - strukturaviy 
funksionalizm ko‘proq xira, noaniq va ikki ma’noli xarakterga ega 
ekanligini ta’kidlashdir. Masalan: strukturani qanday qilib aniq 
belgilash mumkin? Funksiya nima? Sotsial tizim? Sotsial tizim 
elementlari bir-biri bilan va yirikroq sotsiaf tizim bilan qanday 
bogianishda bo‘ladilar? Qisman ikki m a’nolilik shu bilan bogiiqki, 
o‘z predmeti sifatida strukturaviy funksionalizm real jamiyatlar 
o‘rniga mavhum sotsial tizimlami tanlaydi.
Bu bilan navbatdagi tanqidiy dalil bog‘liq: tarix davomida biron- 
bir yirik sxema barcha jamiyatlaming tahlili uchun hyech qachon 
qoilanilmagan boiishiga qaramay, strukturaviy funksionalistlami shu 
maqsadda qoilanilishi mumkin bo‘lgan bitta nazariya yoki, hyech 
bo‘lmaganda konseptual toifalar to‘plami mavjud, degan e'tiqod 
ilhomlantirgan. Ko‘pgina tanqidchilar, sotsiologiya umid qilishi 
mumkin boigan narsalardan eng yaxshisi - bu «o‘rta darajadagi» eng 
tarixiy aniq nazariyalar deb bilgan holda, bu «katta» nazariyani ham 
xayol deb hisoblashadi.
Boshqa 
metodologik 
tanqidlar 
orasida 
strukturaviy 
funksionalistlarga taalluqli muammolami o‘rganishning adekvat 
(o‘xshash) usullari mavjudmi, degan savol mavjud. Persi Koenni, 
masalan, tizim bir qismining butun tizimdagi hissasini o ‘rganish 
uchun qanday qurollami qoilash mumkinligi qiziqtiradi. Metodologik 
rejaning yana bir tanqidiy dalili shundan iboratki, strukturaviy 
funksionalizm solishtirma tahlilni qiyinlashtiradi. Agar tizim element! 
faqat o‘zi mavjud boigan sotsial tizim kontekstidagina ma’noga ega 
boiishini faraz qilsak, qanday qilib biz uni boshqa tizimning shunga 
o‘xshash elempnti bilan taqqoslashimiz mumkin? Masalan, Koen 
savol beradi: agar ingliz oilasi faqat ingliz jamiyati sharoitlaridagina 
ma’noga ega boisa, qanday qilib biz uni fransuz oilasi bilan 
taqqoslashimiz mumkin?1

Download 11,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   101




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish