Jismoniy ta rbiya sohasidagi barcha Oliy va o' r ta maxsus o'quv yur t la r ida malakali xodimlarni

Peda g o g ika Re spubl ika
O'q u v ch i la r O'z. I I.Xalq fani bo'yi cha kasaba
-ning ta ' l imi i lmiy uyus l i malar i
≪Yosh 1 i к≫ vazirl igi Icksh. i lnigol i i : ≪O' zbeki s ton≫
spo r t (ko l l cg iv a ) J i smoniy S p o r t j amiy a t i .
30
jam iya t i l
ling
Re spubl ika
k e n g a sh i ,
<• If in i (1
ni l iol la ri≫
spo r t
mus obaqa s i
j i smo n iy
tarbiya va
sp o r l bo'limi
tarbiya
bo' l imi . O'qit .
malakas ini
os tiir.
markaziy
ol iygohi :
Ji smoniy
larhiya
kafedrasi
Respubl ika
≪Talaba≫ sporl
uyushnia s i
kengashi
≪ V o s h l i b
spo r t
ja iniy a t iuin
g v i lo y a l
keng a shi
KKR xalq
ta ' l imi
Vazirl igi
Vi loyat xalq
la' l imi
ho ' l i inlari :
.1 i smon iy
tarbiya
inspcklo r i
Viloyal
o'quvchi -
larning
malakasin i
oshiri sh
ol iygohlari :
j i smoniy
tarbiya
kafedras i
Vi loyat kasaba
uyushnias i sporl
jamiy a t i
≪ Y о s 111 i к *>
spor t
ja m iya t in in
g sh a h a r va
tuman
keng a sh la r i
U ni ii in i у
ta' l im
i i iaklablarin
ing boshqa
o 'quv
yu r t la r i -
ning -
j i smo n i y
tarbiya
jamo a la r i
S h a h a r ,
1 иinai i , xalq
1 a ’ 1i in i
bo ' l i iulari :
j i smo n i y
tarbiya
me 1 od ika
к a b i n e t i
Peda g o g ika
o l iy g o h la r in iu g
j i smo n i y larbiya
kaf edralar i
≪Talaba≫spor l
klublar i
Bulling qaramog'i va tarmoqlar ida j ismoniy
tarbiya va spor t bo'yicha inst ruktor lar ( inspeklor la r )
faoliyat ko' r saladi . Shu bilan birgalikda o'quv metodik
ishlar ini takomi l lasht i r ish, pedagogik kadr la rning
malakasini oshir ish hamda ularni qayta tayyor lash
bo'yicha ol iygohlar ham tashkil etilgan.
Shuni e ' t i ro f etish kerakki, Respublika
hukumat imiz umumta'l im maktablarida hamda o ' r ta
maxsus va oliy yur t lar ida ta'lim tarbiya ishlar ini
amalga oshi r ishdagi ka t ta g'amxo'rlik dar s soa t la r ini
31
ko'payt i r ish, bi t i ruvchi la ruing jismoniy tarbiya da 1 1
imt ihonlar topshi r ishi va h.k. misoldir. Xalq ta' l imi
tizimidagi ba'zi ma' lumot la rni keltirishni lozini topdik.
yilida respublikada 7,0 mingdan
ortiq uniumta'l im maktablar ida 3 mln. 873 mingdan
ko'p roq o'quvchi ta'lim olgan bo'lsa, 1989-1990 o'quv
yilida esa 8 mingga yaqin maktablarda 4,5 mln. dan
ortiq bolalar o'qishga j a lb qilindi. Bu ko' rsatkichlar
yilga kelib 1-1,5 barobar oshdi. Ularda 17
mingga yaqin j ismoniy tarbiya o'qituvchilar i, ularning
60,1% oliy ma ’lumotli kadr la rdi r , Vazirlikka qarashl i 6
ta pedagogika ol iygohlar ida va 35 ta bilim yur t lar ida
110 mingdan or t iq na fa r ta laba la r va o'quvchi yoshlar
tahsil oldi. Respubl ika maor ifchi lar i ixtiyorida 2675
sporl zali, 158 suv havzasi, 18200 dan or tiqroq spor t
maydonlari, 298 ta bolalar va o'smir lar spor t
maklablar i mavjud edi. Bu spor t maktablar ida 130
mingdan or t iq yoshlar sevimli sport tur la r i bilan
shug'ulanishgan. Ularga 3,8 mingdan ortiq (2300
shtat l i ) t r e n e r l a r ta'l im bergan. Bu ko' rsatkichlar
so'nggi yi l larda ancha oshib ketdi.
Respublika spor t sharaf ini himoya qilishda maktab
o'quvchilari, o ' r t a va oliy pedagogika o'quv yur t la r i
talabalar ining xizmat i ka t tadi r . Respublika uniumta'lim
sport maktab in te rn a t iyilda bilim yur t i deb
ataladi ) . Barcha vi loyat larning markazlarida olimpiya
rezervlari kol lejlari spor tchi larni tayyorlashdagi ish
taj r ibalar i muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Respublika xalq ta'l im vazirligi boshqarmas i
tizimidagi viloyat, tuman va shahar xalq ta'limi
bo'limlar ida ham j ismoniy tarbiya va sport ishlar ini
nazorat qilib boruvchi nazoratchi lar va metodist
shtat lar mavjud.
Xalq ta' l imi vazir ligi va uning turli kengashlar ida
maktabgacha tarbiya bilan bog'liq bo'lgan masalalar
ko'rib bor iladi va bu ishlarni yaxshilash tad b i r la r i
hamda q a ro r la r , buy ru q la r qabul qilinadi.
Maktabla rda j imoniy tarbiya ishlariga bevosi ta
maktab de rektor i javobga rdi r . Maktablarda o'qish va
darsdan ta shqa r i vaqt la rda o'tkaziladigan j ismoniy
tarbiya va sog'lomlasht i r ish ishlar i, jismoniy tarbiya
darslar i o'quv rejasi va das tur iga asosan olib boriladi.
Jismoniy tarbiya o'quvchi lar i darsdan tashqari
payt larda j ismoniy tarbiya jamoasi bilan
shug'ul lanadilar . Ja moaning namunaviy Us t avid a
ko'rsatilishiclia, j ismoniy tarbiya va sport ishlari
maktab derektor ining shaxsiy javobgar ligi va nazorati
ostida, jismoniy tarbiya o'qi tuvchisi tomonidan tibbiy
xodimlar bilan bama s laha t hamda maktab o'quvchilari
qo'mitasi bilan bog'liq holda ish tutadilar.
Maktablardagi j imoniy tarbiya jainoalari
o'quvchilarning xavaskor ko'ngilli ≪Yoshlik≫ sport
jamiyat i bo'lib, j ismoniy tarbiya va sport ishlarini
rivojlantir ish yo'li bilan ma'mur iyatga yordam beradi.
O'qi tuvchi lar j ismoniy tarbiya jamoasi kengashi
bilan ish olib borganida o'quvchi larning yoshlarini
nazarda tutishi, mavjud sport bazalarini e ’tiborga
olish i va keng tashabbuskor i ik ko'rsatgan holda,
havaskorlik faol iyat lar ini yanada rivojlantirish i,
o'quvchilarning turli tashki lot lar i hamda pedagoglar
yordamida yuqori s inf o'quvchilar ini sport
to'garaklar iga keng jalb q i I ish la ri kerak. Jismoniy
tarbiya jamoasi a'zolar iga o'quvchi larning og'zaki
iltimosiga binoan sinfda qabul qilinadi.
Jamoa kengashi va tibbiy xodim ham bunda
e' t iborga olinadi. Maktab dasturidagi va
o'quvchilarning sevimli spor t tur la r i bo'yicha maktabda
spor t to'garaklari ( s ekt s iya la r i ) tashkil qilinadi va 3-4
sinf, 5-6 sinf, 7-8 sinf , 9-11 sinf o'g'il va qiz
bolalaridan iborat o'quv guruhla r i tuziladi.
Maktablardagi j ismoniy tarbiya jamoasi
kengashining barcha ish faol iyat lar i ≪Yoshlik* sport
jamiyatining Ustavi shu jamiyat ko'rsatmalar i asosida
ish olib boriladi.
Xalq ta'limi tizimida ba'zi bi r ixtisoslashgan va
kompleks sport maktablar i ham mavjud. Bu
maktablarning di rektor la r i , spor t tur lar i bo'yicha
maxsus t rener lar bo'ladi. Ularning barcha faoliyati
us t idan Xalq ta'limi Vazirligi r ahba r l ik qiiadi.
Xalq ta'limi tizimida j ismoniy tarbiya o'quvchilari
va sport tur lar i bo'yicha t rene r la rning malakasini
33
oshir ish bo'yicha ham maxsus ishlar olib boriladi.
Respublika, vi loyat lar miqyosida malaka oshirish va
qayta tayyorlash oliygohlari mavjud. Mutaxassis
kadr la r har besli yilda b i r ma rotaba shu oliygohlarda
bi r oy davomida o'z malakala r ini oshi radi . Bunda
j ismoniy tarbiya sohasidagi barcha yangi l iklar , o'quv
sport ishlaridagi o'zgarish hamda ko' r s a tma la r bilan
tanishadi lar .
Oliy va o' r ta pedagogika hamda kasb-hunar
kol lej lari , litseylarning j ismoniy tarbiya o'qituvchilar i
O'zbekiston davlat jismoniy tarbiya oliygohida malaka
oshir ish kulliyotida 2 oy davomida malaka oshiradi lar .
Viloyatlar, tumanlar va sh a h a r la r , shuningdek
yirik hududlarda metodik uyushmala r tashki l qilinib,
o'qi tuvchi yozgi, kuzgi, qishki va bahorgi ta' til
payt lar ida o'tkaziladigan o'qi tuvchi la rning kengashlari,
yig'ilishlari, semenar mashg'ulol lar ini tashki l qiiadi va
unda o'quv va metodik j ih a td a n ba'zi ko' rsatmalar ,
topshi r iqlarni ishlab chiqadi va tu r l i ma ’ruzalarni
muhokama qiiadi.

O'zbekiston Respublika hukuma t i mutaxassis

kadr la rni et isht i r ish, ularni joylasht i r ish va malakasini
oshir ish bo'yicha kat ta g'amxo'r l ik qilib kelmoqda. Bu
niasalalar bo'yicha bir qa tor farmonlar , q a ro r la r qabul
qilindi. oliy o'quv yur t lar dor i l fununga aylantirildi. Oliy t a ’limning sifatini
yaxshilasli borasida yangi vazi falar asosida muhim
bosqichlar i sari qadam qo'yilmoqda. Respublika
Vaz i r lar Mahkamasining ≪Mutaxassis kadr lar
tayyor lashning milliy da s tur ini tuzish to'g'risida≫gi
qaror i asosida bu soliada k a t t a ishlar olib
bor ilmoqda.
Ma'lumki, oliy va o' r ta maxsus o'quv yur tlar ida
faol iyat ining eng muhim qismlar idan bi r i o'quvchi
yoshla rni sog'lom, baquvvat , epchil, mehnat va
mudofaaga qobiliyatli qilib tarbiyalas l idan iboratdi r .
34
Respublika Oliy Majlisi qaror iga asosan oliy va
o ' r ta maxsus o'quv yur t lar ida j ismoniy tarbiya va sport
sohasidagi o'quv mashg'ulotlariga metodik rahbar l ik
qilish (pedagogik o'quv yur t lar idan ta shqa r i ) oliy va
o' r ta -maxsus ta'lim vazirligi zimmasiga topshirilgandir.
Bu faol iyat larda respublika kasaba uyushmalari
federatsiyasi va o'quv faoliyatlarda respublika kasaba
uyushmalar i federatsiyasi va o'quv yur t lar iga ega
bo'lgan vazi r liklar , idoralar hamda sog'liqni saqlash,
mudofaa qilish muassasalari faol isht irok etadi va
amal iy yordam ko'rsatadi. Oliy va o ' r ta maxsus o'quv
yur t la r ida jismoniy tarbiya yoshlarning har tomonlama
ravnaqini larbiyalash ishlarini yaxshilash va
takomi l lasht i r ishga qarat ilgan bo'lib, ularni ma ’naviy
va jismoniy j ihatdan kamol topt i r ishda, mehnatga va
Ona-Va tanni himoya qilishga har lomonlama qobiliyatli
qilib tarbiyalashga d a ’vat et i lgandi r . Mustaqillik
vi l lar ida unever s i tet lar va ba’zi lexnikumlarda jismoniy
tarbiya bo'yicha kadr lar tayyorlash samaral i olib
bor i lmoqda.
O'zbekiston Respublikasi oliy va o' r ta-maxsus
ta'l im vazirligi tomonidan o'quv yur t lar ida jismoniy
tarbiya va sport ishlarini boshqar ish ta r t ibi hamda
uning tashkil iy tuzilishi quyidagicha bo'ladi:
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTAMAXSUS
TA'LIM VAZIRLIGI TIZIMIDA JISMONIY
TARBIYA IShLARINI TAShKIL ETISh TARTIBI
Oliy va o' r ta maxsus o'quv yur t lar ida jismoniy
ta rbiya sohasida quyidagi vazifalarni amalga oshir ish
ko'zda tuti lgan:
1. Talaba va o'quvchi yoshlarning sog'lig'ini
mustal ikamlash, ularni har tomonlama r ivoj lant i r i sh,
j ismoniy j iha tdan chiniqtirish.
2. Yoshlarga sport texnikasini o' rgat ish,
spor tchi la rning niahoratini oshirish hamda ularning
yuqor i spor t natijalariga erishishiga yordamlashish.
3. O'quvchi yoshlarning kelgusida egallaydigan
ixt isoslar ini nazarda tutib, ularning j ismoniy hamda
amal iy kasb tayyorgarligini mustalikamlash.
35
4. Talaba va o'quvchi yoshla rga ommaviy
jismoniy ta rbiya va spor hamda sog'lomlasht i r ish
tadbi r lar ini , shuningdek xalq milliy o'yinlar ini tashkil
qilishga o ' rg a t i sh , ularda ko'nikina hosil qilish. Shu
bilan bi rgal ikda j ismoniy tarbiya va sport sohasidagi
qonun va k o ' r s a tma la rn i hayotga singdirishni o' rgat ish.
Oliy va o ' r t a maxsus o'quv yur t lar idagi j ismoniy
tarbiya va spor t ishlar i bi r -bi r idan farq qilsa-da,
umumiy ta lab la r , tashki l iy shakl hamda ish usul lar i
bir-bi r iga ju d a yaqin turadi .
O' r ta maxsus o'quv yur t lar ida jismoniy tarbiya va
sport ishlar iga umumiy rahbar l ikni o'sha o'quv yur t i
di rektor i olib boradi . Unga bevosita jismoniy tarbiya
rahba r i ( shta t idagi xodim) , di rektorning o' r inbosar i
(muovini ) sifat ida yordam beradi, ishlarui yur i tadi .
Jismoniy tarbiya da r s la r ini o'qituvchilar o' tkazadi .
O'quv da s tur iga asosan haf tada 2 ma r ta dar s
o'tkazi ladi . Spor t tu r la r i bo'yicha tashkil qilingan
to'garak ma shg'ulot la r ini o'quvchilar, jamoatchi
inst ru k to r la r , faol lar tashki l qiiadi.
Uzoq yi l lar davomida ommaviy
jismoniy ta rb iy a va spor t ishlari bo'yicha ≪Spartak≫
sport jamiya t iga (ayr im o'quv yur tlar i o'z sohalar iga
qarab boshqa spor t jamiyat lar iga qaragan) i toat etgan,
VTSPSning qaror iga asosan barcha kasaba uyushmalar i federatsiyasining ≪O'zbekiston≫ spor t jamiyat i bu o'quv yur t la r ini o'z ichiga oldi. 2000 yildan boshlab esa respublika ≪Talaba≫ va ≪Yoshlik≫
spor t uyushmalar i tashki l etildi. Oliy o'quv yur t la r ida va j ismoniy
tarbiya kul l iyot lar idan boshqa davlat das tur i asosida barcha kur s la rda ha f tada ikki mar ta jismoniy tarbiya dar s lar i o'tkazi ladi . O'quv va darsdan ta shqa r I ommaviy j ismoniy tarbiya va sport ishlariga j ismoniytarbiya kafedralar i rahbarlik qiladi.
Oliy va o' r ta maxsus o'quv yur t lar i talabalarining kundalik hayot ida juda ko'p tadbi r lar uyushtiriladi. Bular orasida j ismoniy tarbiya va sport, gigienik gininastika o' tkazish, spor t tur lar i bo'yicha turli musobaqalar tashkil qilish, darslar orasida jismoniy dam olish (pauza) o'quvchi yoshlarning sog'lig'ini oshir ishda muhim ahamiyatga ega.
Har bir o'quv yur t ida mashg'ulotlar talabalarning,
jinsi, sog'lik darajas i , jismoniy sport texnikaviy tayyorgarligi, milliy va ijtimoiy sharoi tlar ini hisobga olgan holda olib bor iladi. Jismoniy tarbiya darslar I hamda ommaviy jismoniy tarbiya va sport tadbi r lar ining asosiy vazifasi o'quvchi yoshlarning mehnat va mudofaaga- tayyorgar l ik talablarini to'la bajarishga qa ra t i lgandi r . Bunda ≪Alpomish* va ≪Barchinoy≫ maxsus testlar iga asoslaniladi. Oliy o'quv yur t la r ining jismoniy tarbiya va sport kafedralar i, sport klublar i , o' r ta maxsus o'quv yur tlar idagi j ismoniy tarbiya jamoalar i kegashlari va o'qi tuvchilarning metodik uyushmalari, predmet
bo'yicha tashkil qi lingan tashkiliy yirik komissiyalar jismoniy tarbiya dar s lar i va sport to'garaklar masshg'ulotlarining talabga javob berarli darajada uyushtirilishi uchun muntazam ish olib boradilar. Amaliy inashg'ulot larni o'tkazish uchun o'quv guruhlar ini tashkil et ishda talabalarning sog'ligi,