Jismoniy madaniyat fakulteti sport fanlari uslubiyoti

Айланма система. Мусобақалар айланма системада ўтказилганда ҳамма 
жамоалар бир-бирлари билан учрашиб чиқадилар. Улар бир-бирлари билан 
бир, икки ѐки ундан ҳам кўпроқ учрашиб чиқишлари мумкин. Пировардида 
бутун мусобақа давомида энг кўп очко тўплаган жамоа ғолиб чиқади. 
Айланма система энг такомиллашган система хисоблавади чунки у 
фақат биринчи ўрини эгаллаган жамоагива аниқлаб қолмай, балки 
мусобақада қатвашаѐтган ҳамма жамоаларнинг таѐргарлигига муносиб 
ўйинларни аниқлаб беради. Бу система қатвашувчилардан катта 
тайѐргарликни ва баскетболчиларнинг бутун мусобақа даврида юқори спорт 
формасида бўлишларини талаб қилади. 
Лѐкин айланма системасининг салбий томони шундаки, бунда 
мусобақа ўтказиш учун кўп вақт талаб қиливади. Бунииг учун жамоалар 
гуруҳларга бўливади, 
Айланма система бўйича мусобақаларда жамоалар бир-бирлари билан 
бир мартадан учраштирилиб, мусобақа тур ѐки турнир сифатида утказилиши 
ҳам мумкин. 163 
Айланма системаси буйича календар тузишда энг аввал мусобақалар 
ўтказиш учун керакли календарь кунлари қуйидагича аниқлавади: 
қатвашувчи коман-даларнинг сони жуфт бўлган пайтда - мусобақа учун 
керакли календарь кунларининг сони жамоаларнинг сонидан битта кам 
бўлади, тоқ бўлганда тенг бўлади. 
Айланма системаси буйича календарь иккп усулда тузилиши мумкин: 
такомиллашган ва соддалаштирилган. Биринчи усулда аввал ток сонли 
жамоалар учун жадвал тайѐрлавади жамоаларнипг сони жуфт бўлганда 
охирги сон вақтинча ҳисобланмай турилади аввал календарь кунларининг 
сонига тенг вертикал чизиқлар чизилади. Биринчи чизиқнинг тепасига 
биринчи номер, шу чизиқнинг атрофига эса қолган номерлар соат 

---

стрелкасинниг харакати буйлаб жойлаштирилади. Бошқа вертикал чизиқлар 
орасига номерлар кетма-кет «илон изи» шаклида ѐзиб чиқилади. Масалан, 
5—6 жамоа учун уйин календари қуйидагича тузилади. 
Жамоаларнинг сони тоқ бўлган пайтларда вертикал чизиқларнинг 
юқорисидаги ва пастидаги жамоалар шу уйин кунлари мусобақаларда 
қатвашмайдилар. 
Жамоаларнинг сони жуфт булган пайтларда эса вақтинча хисобланмай 
турилган охирги жуфт сон вертикал чизиқларнинг юқорисида ва пастида 
жойлашган сонларга қушиб чиқилади. Бунда юқоридаги сонларга чап 
томондан, пастдагиларга у ўнг томондан қўшилади.
Шундан сунг ҳар бир календар купила авпал y'ir томонда жойлашган 
сон, сунг эса чаи томонда жойлашган сон кучириб ѐзилади. Бунда япа Гшр 
парен а аҳамнят бериш лозим: биринчи календар купи юцори-даи пастга, 
иккинчи календар куни пастдаи юцорша, учинчи календар куни юқоридан 
пастга қараб ва показе тартибда кучирилади. 
Шундай қилиб, такомиллашган усул буйича календар тузилганда ҳар 
бир жамоа уз майдони ва рақиб майдонида галма-гал мусобақалашиш 
имконига эга булади. 
Соддалаштприлгап усул тур ва турнир мусобақаларининг календарини 
тузишларда қулланпладн. Жамоаларнинг сони тоқ булган пайтларда шартли 
равишда «0» номери қушилади. Қайси жамоанинг календар куни «0» -билан 
жуфтланса, уша купи у мусобақаларда қатнашмайди (дам олади). 
Масалан, 7- жамоа учун уйин календарини қуйидаги тартибда тузса 
булади: 
Жамоаларнинг сони жуфт булган пайтларда шартли қуйилган «О» 
урнига охирги жуфт сон ѐзи-лади. Юқорида келтирилган мисолда 8 разами 
ѐзилади.