Jismoniy madaniyat fakulteti sport fanlari uslubiyoti

4. Мусобақа ўтказиш систсмалари 
 

---

Мусобақа пайтида ҳамма жамоаларга ғалаба учун курашишг бир хил 
шароит яратиб бериш ва ғолибларни хақиқий натижалар асосида аниқлаш 
керақ 
Мусобақаларни ўтказиш системалари ҳар хил бўлиши мумкин. Лѐкин 
у ѐки бу системаларни танлашда қуйидаги шароитларни ҳисобга олиш
лозим: 
1) мусобақа олдида турган вазифаларни; 
2) мусобақа ўтказиш шартларини; 
3) қатяашувчи жамоаларнинг сонини;
4) ўтказилаѐтган мусобақанинг турларини; 
5) қатвашувчиларнинг спорт тайѐргарлиги ва ишлаб чиқарншда 
бандлигини; 
6) мусобақа ўтказиш жойларининг бандлиги, сони ва территориал 
жойлашувини. 
Спорт ўйинлари мусобақаларини ўтказиш амалиѐтида асосан иккита 
(айланма ва чикиб кетиш) система қўлланилади Бу икки системанинг 
қушилиши натижасида учинчи аралаш система пайдо булади. 
Чиқиб кетиш системаси бўйича мусобақалар ўтказиш. Бу система 
бўйича мусобақалар ўтказилганда учратлувда ютқазган жамоа кийииги 
учрашувларда Қатвашмайди. Натижада мусобақа охирнда бирор марта ҳам 
ютқазмаган жамоа қолади. Ава шу жамоа ғолиб ҳисоблавади. Охирги (финал) 
учрашувда ғолиб жамоага ютқазган жамоа иккинчи хисоблавади. 
Бу системанинг афзаллиги шундаки, агар 64 жамоа билан айланма 
система буйича мусобақа ўтказиш учун 63 календаръ куни талаб қиливадиган 
бўлса, чиқиб кетиш системаси бўйича эса фақат 6 календарь кунининг ўзи 
кифоя лѐкин у бир қатор камчиликларга ҳам эга. Бу система барча 
жамоаларнинг хақиқий уринларинй аниқлаш имконини бермайди ва шу усул 
қўлланилганда аксарият жамоалар жуда кам учрашувларда қатвашади. 
Бирорта кучли жамоа биринчи куннинг ўзида мағлубиятга учраб, 
мусобақалардан чиқиб кетиши мумкин. 

---

Чиқиб кстиш системаси буйича ўтказилган мусобақаларда хамма 
учрашувлар бирор жамоанинг ғалабаси билан тугалланиши лозим. 
Бу система икки вариантдан иборат: 
а) бир марта мағлубиятга учрагандан кейин чиқиб кетиш; 
б) икки марта мағлубиятга учрагандан кейин чиқиб кетиш. 
Бир марта мағлубиятга учрагандан кейин чииқиб кетиш усули билан 
ўтказиладиган мусобақа учун қуйидагича календарь тузилади. Аввал 
мусобақада қатвашаѐтгаи жамоаларнинг учрашув тартибини. 
БЕЛ
гилайдиган 
жадвал тузилади. Сўнг қуръа ташланиб ҳар бир жамоанинг жадвалидаги
тартиб нўмери белгилавади.
Агарда қатвашаѐтган комндаларнинг сони 2 даражаси (4, 8, 32,64 
ва бошқ) га тенг бўлса, у ҳолда ҳамма жамоалар мусобақага биринчи 
календарь кунида қатвашадилар. Биринчи турда жадвалда ѐнма-ѐн турган. 
жамоалар қатвашади: бнринчи иккинчи биллан, учинчи туртинчи билан ва 
хоказо Иккинчи турда биринчи турнинг ғолиблари қатвашадилар: биринчи 
жуфтнинг ғолиби иккинчи жуфт ғолиби билан учрашади ва ҳоказо. Масалан, 
мусобақаларда саккиз жамоа қатвашаѐтган бўлса, бир марта мағлубиятга 
учрагандан кейин чиқиб кетиш усули буйича ўтказиладиган мусобақанинг
кўриниши 3- схемада келтирилган. 
I тур (чорак финал), II тур (ярим финал), III тур (финал). 

---

Биринчи турда ҳамма жамоалар мусобақада қатвашмаган пайтларда 
схеманинг ўртасидаги жамоалар биринчн турда, четдаги (юқоридаги ва 
пастдаги) жамоалар эса иккинчи турда мусобақаларга қатваша бош-лайдилар. 
Жамоаларнинг сони жуфт булганда юкридан ва пастдан баб-баравар 
сондаги жамоалар биринчи тур ўйинларлдан озод қиливади. 
Жамоалар сони тоқ бўлган пайтларда биринчн тур уйинларида 
жадвалнинг пастдан юқорига нисбатан 1 жамоа ортиқ озод қиливади. Кучли 
жамоалар биринчн турнинг ўзида мағлубиятга учраб, чиқиб кетишларининг 
олдини олнш учун улаоии жадвалга тарқатиб чиқиш мумкин.
Айрим вақтларда кучли жамоалар мусобақаларга биринчн турдан эмас 
балки кейинги турлардан, масалан, чорак финалдан қўйилади. 

---

Икки мағлубиятдан кейин кетиш усули қатвашаѐтган жамоаларнинг 
сони кўп бўлмаган пайтларда қўлланиладн. Бунда жамоа икки марта 
мағлубиятга учрагандан сўнг мусобақалардан чиқиб кетади.