Jismlarning harakati. Fazo va vaqt darsning maqsadi a

Aravachaning notekis harakati.
Quyidagi tajribani qilib ko'raj lik. Aravachaga 16-rasm- da ko'rsatilganidek tomizg'ich o'rnatilgan bo'lsin. Tomizg'ichdan bir me'yorda tomchi tomib tursin. Aravachani qo'yib yuborsak, u harakatlanadi. Bunda aravacha ortidagi tomgan tomchilar orasidagi masofa bir xil emasligini kuzatish mumkin. Demak aravacha bir xil vaqt oraliqlanda turhcha masofani bosib o'tgan, ya'ni u notekis harakat qilgan. Endi yuqoridagi tajribani biroz o'zgartiravlik. Bu gal origan yukni kamaytirib shunga erishaylikki, tomgan tomchilar orasidag, masofa bir xii bo'lsin. Bu holda aravacha bir xil taqt oraliqlarida bir xil yo'lni bosib o'tgan deyish mumkin. Agar jism ixtiyony bir xil vaqt oraliqlarida bir xil yo'lni bosib o'tsa, bunday harakat tekis harakat deb ataladi.
Masalan, avtomobil tekis harakatlanib, har bir minutda 1,5 km dan yo'l bo^ib o'tayotgan bo'lsa, 2 minutda 3 km, 5 minutda 7,5 km, 10 minutda 15 km, 30 minutda 45 km, 1 soatda 90 km yo'lni bosib o'tadi. Soat millari harakati ham tekis harakatga misol bo'la oladi. Siz maktabga borishingizda qay holda tekis, qaj holda notekis harakat qilgan bo’lasiz?
To'g'ri chiziqli harakat
Tevarak-atrofimizdagi jismlarning aksariyat hollardagi harakat trayektoriyasi egri chiziqdan iborat bo'ladi. Ayrim hollardagina jismlar yo'lning ma'lum bir qismida to'g'ri chiziqli harakat qilishi mumkin. Jism trayektoriyasi to'g'ri chiziqdan iborat bo'lsa, bunday harakat to'g'ri chiziqli harakat deyiladi.To'g'ri yo'ldan ketayotgan avtomobil harakatini, to g'ri temir yo'lda poyezdning harakatini, ma'lum balandlikka ko'tarilib olgandan keyin samolyotning harakatini to'g'ri chiziqli harakat deb olish mumkin.
To'g'ri chiziqli tekis harakat
16-rasmdagi aravacha to'g ri chiziqli. lekin notekis harakat qilmoqda. Shuning uchun uning harakatini to'g'ri chiziqli tekis harakat deb bo'lmaydi. Soat miliar uchining harakati tekis harakat qiladi, lekin to'g'ri chiziqli emas. Shuning uchun soat millari uch.ning ha¬rakati ham to'g'ri chiziqli tekis harakat emas. 17-rasmdagi aravacha esa ham to'g'ri chiziqli, ham tekis haiakat qilmoqda. Shuning uchun uning harakati to'g'ri chiziqli tekis harakatdir. Agar to'g'ri chiziqli harakatlanayotgan moddiy nuqta ixtiyoriy teng vaqtlar oralig'ida bir xil masofalarni bosib o'tsa, uning harakati to'g'ri chiziqli tekis Varakat deyiladi.
Eng oddiy mexanik harakat — to'g'ri chiziqli tekis harakatga misollar: 1. Tep-tekis to'g'ri yo ida avtomobil harakatlanayotgan bo'lsin. Agar avtomobil bir me'yorda, tezligmi o'zgartirmasdan harakatlansa, Siz tinch holatda o'zingizni qanday his qilsangiz, bu holatda ham shunday his etasiz. 
4. Mustahkamlash.

1. 
   Qanday harakat tekis harakat deb ataladi?
   
2. 
   To'g'ri chiziqli harakat deb nimaga aytiladi? Unga misollar keltiring.
   
3. 
   To'g'ri chiziqli tekis harakatni ta'nflab bering.