Jismlarning harakati. Fazo va vaqt darsning maqsadi a

Tezlikning birligi
Xalqaro birliklar sistemasida uzunlik (yo'l) birligi — metr (m), vaqt birligi — sekund (s) ekanligmi bilasiz.
b' -- T h Uzunlik (yo'l) va vaqtning yana qanday birliklari bor? Ularning asosiy va hosilaviy L3£al birliklari orasidagi munosabatni ayting.
Xalqaro birliklar sistemasida tezlikning birligi m/s bo'lib, tezlik 1 m/s bo'l- ganida 1 s vaqtda 1 m masofa bosib o'tiladi.
Tezlikning asosiy birliklaridan tashqari 1 km/soat, 1 km/min, 1 km/s, 1 sm/s kabi hosilaviy birliklari ham qo’llaniladi.
Tezlik va yo'l grafigi
Tekis harakatda / vaqt o'ta borishi bilan jism tezligi o'zgarmay qolaveradi. Masalan, to'g'ri chiziqli tekis harakat qilayotgan jismning boshlang'ich tezligi 10 m/s bo'lsa, 5 s, 10 s, 15 s, 20 s dan keyin ham uning tezligi shu 10 m/s ga teng bo'laveradi. Bu holda tezlik grafigini 20-c lasmda ko'rsatilganidek tasvirlash mumkin.


21-rasm. Yo'l grafigi.
Umumiy hol uchun aytish mumkinki, tekis ha­rakatda tezlik grafigi tomonlari v va t bo'lgan to'g'ri to'rtburchakdan iborat bo'ladi. Shu to'rtburchakning yuzi son jihatdan jism bosib o'tgan 5 yo'lga tengdir (20-b rasm).
Endi yo'l grafigini ko'raylik. Jism v = 5 m/s tezlik bilan harakatlanayotgan bo'lsin. Yo'l formulasi s= vt dagi t vaqtga son qiymatlarini berib, unga mos kelgan 5 yo'lning tegishli qiymatlarini topamiz va natijalarni jadvalga yozamiz:

/, s	5	10	15	20
s, m	25	50	75	100

Jadvaldagi / vaqtning har bir qiymatiga to'g'ri kel­gan 5 yo'lning mos qiymatlarini koordinata o'qlaiida aks ettirsak, yo'l grafigini hosil qilamiz (21-a rasm). Yo'l grafigining umumiy holdagi ko'rinishi 21 -b rasmda tasvirlangan.

4.Mustahkamlash.
1.Tezlik formulasi qanday ifodalanadi?
2. Xa'qaro birliklar sistemasida tezlikning asosiy birligi nimadan iborat? Tezlikning boshqa qanday birliklarini bilasiz?
3. Spidometr yordamida avtomobil tezligini o'lchash qanday prinsipga asos- langan?
4. Tekis harakatda bosib o'tilgan yo'lni topish formulasi qanday ifodalanadi?