Jismlarning harakati. Fazo va vaqt darsning maqsadi a

Dars uslubi: suhbat, savol – javob, tushuntirish
Dars jihozlari: darslik, jadvallar.
Dars rejasi:
1. Tashkiliy qism (2 minut).
2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut).
3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut).
4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut).
5. O’quvchilarni baholash (2 minut)
6. Uyga vazifa berish (1 minut).
Darsning borishi
a) Tashkiliy qism
b) O’tilgan mavzuni so’rash
1) Markazga intilma kuch ta’sirida qanday hodisa ro’y beradi?
2) Markazga intilma kuch formulasi qanday ifodalanadi?
3) Markazdan qochma kuch deb qanday kuchga aytiladi?
4) Markazdan qochma kuchning formulasi nima sababdan markazga intilma kuch formulasi bilan bir xil?
3. Yangi mavzu bayoni:
Jismlarga kuch bilan ta’sir etilsa,ular cho’zilishi,siljishi,egilishi yoki buralishi mumkin.Ba’zi jismlarga bunday xususiyat yaqqol kuzatiladi.Masalan,tashqi kuch ta’sirida rezina yoki prujina cho’ziladi,siqiladi va buraladi,yog’och yoki plastmassa egiladi.
Tashqi kuch ta’sirida jismlarning shakli va hajmi o’zgarishi deformatsiya deb ataladi.
Deformatsiyalar elastic va plastic deformatsiyalarga bo’linadi.Tashqi kuch ta’sirida to’ztaganda jismning o’zgargan shakli va hajmi avvalgi holatiga qaytsa, elastik deformatsiya bo’ladi. Masalan, cho’zilgan rezina yoki prujina tashqi ta’sir to’ztatilgandan keyin o’z holatiga qaytadi. Chizg’ichni biroz egib qo’yib yuborlisa,u yana to’g’irlanib qoladi Bu jismlar elastik jismlar deyiladi.
Ta’sir etayotgan tashqi kuch to’xtaganda jismning shakli va hajmi tiklanmasa,bu plastik deformatsiyaga bo’linadi.Masalan plastilin ezilsa yoki cho’zilsa,u avvalgi holatga qaytmaydi.Bunday jismlar plastik jismlar deyiladi.
Elastik kuchning namoyon bo’lishi.
Ikki tayanchga gorizontal holatda qo’yilgan yupqa taxta bor.Agar taxtaning o’rtasiga bola o’tirsa,taxta egilib pastga harakatlanadi va so’ngra to’xtaydi.
Taxtaning egilishini nima nima to’xtatib qoladi ? Bolaning og’irlik kuchi ta’sirida taxta egiladi,ya’ni deformatsiyalanadi.Agar taxtani pastga egayotgan bolaning og’irlik kuchini F_t tashqi kuch desak,taxtaning egilishiga qarshilik qilayotgan kuch F_el elastic kuchi bo’ladi. F_el elastik kuchi F_t tashqi kuchga tenglashgandataxta egilishdan to’xtaydi.Shuning uchun F_el elastik kuchi miqdor jihatidan F_t tashqi kuchga teng va qarama-qarshi yo’nalgan.Bunda Nyutonning uchinchi qonuni o’rinli bo’ladi: F_t = F_el