Jismlarning harakati. Fazo va vaqt darsning maqsadi a

1. Tashkiliy qism
2. Ish haqida tushuncha berish
3. Ishning borishi:
1-tajriba. Gorizontal stol ustida juda oz ishqalanish bilan harakatlanadigan m massali aravacha olaylik. Aravachaga D dinamometr mahkamlangan bo'lib, dinamometrning ikkinchi uchiga G g'altakdan otkazilgan ipr.ing bir uchi bogiangan. Ipning g altakdan oshib tushgan ikkinchi uchiga esa pallacha osilgan. Aravachaga ta'sir etayotgan Fkuchni dinamometrning ko'rsatishlariga qarab aniqlash mumkin . Aravachani s masofadan qo'yib yuborsak, u tezlanish bilan harakat qiladi. Aravachaning s yo'lni bosib o'tishiga ketgan / vaqtni sekundomer yordamida o'lchaymiz.
To'g'ri chiziqli tekis o'zgaruvchan harakatda a tezlanish bilan harakatlanayotgan jismning t vaqt davomida bosib o'tgan yo'li qanday ifodalanadi?
1. Pallachaga shunday yuk qo'yaylikki, aravachani ushlab turilganda dinamometrning ko'rsatishi, masalan, F_x = 0,1 N bo'lsin. Aravachani s = 1 m masofadan qo'yib yuborsak, u bu yo'lni = 4,5 s da bosib o'tgan bo'lsin. Bu holda aravachaning olgan tezlanishi: a_x=2 s/t_{²= 2 - 1 m/4,5² s² = 0,1 m/s²ga teng.





Aravachaning olgan tezlanishi unga ta'sir qilayotgan kuchga to'g'ri proporsional va aravachaning
massasiga teskari proporsional bo'ladi.

2. 
   Pallachadagi yukning massasini oshirish bilan aravachaga ta'sir etayotgan kuchni F₂ = 0,2 N qilib olaylik. Bu holda 5 = 1 m yo'lni aravacha U = 3 s da bosib o'tganligini aniqlash mumkin. Bunda aravachaning olgan tezlanishi: a₂ = 2 s/t₂² =2-1 m/3² s² = = 0,2 m/s² ga teng.
   
3. 
   Kuch F~_y = 0,3 N ga teng qilib olinganda, 5 = 1 m yo'lni aravacha = 2,5 s da bosib o'tadi. Uning olgan tezlanishi: a_y = 2 s/t_y²= 2 • 1 m/2.5² s² = 0,3 m/s² ga teng.
   

Tajriba natijalaridan ko'rinadiki, aravachaga ta'sir etayotgan Fkuch qancha marta ortsa, uning olgan a tezlanishi ham shuncha marta ortadi.
1-xulosa:
O'zgarmas massali jismning tezlanishi ta'sir qiluvchi kuchga to'g'ri pro­porsional, ya'ni:
a~ F.
2-tajriba. Bu tajribada aravachaga ta'sir etuvchi kuchni o'zgarmas (F_x = 0,1 N) qoldirib, aravachaning massasini o'zgartirib boraylik.

1. 
   Aravachaning massasini shaynli tarozida tortib o'lchab olamiz. Masalan, uning massasi /«, = 1 kg bo'lsin. Bu holda aravacha j=lm yo'lni 1-tajribadagidek = 4,5 s da bosib o'tadi. Aravachaning tezlanishi <7, = 0,1 m/s² ga tengligini hisoblab topish mumkin.
   
2. 
   Aravachaning ustiga xuddi shunday aravachani to'nkarib qo'yaylik. Bu bilan aravachaning massasi m₂ — 2 kg bo'ladi. Aravacha s = 1 m yo'lni t₂ = 6,5 s da bosib o'tadi. Tezlanish: a₂ — 2 s/t₂²= 2 ■ 1 m/6,5² s² ~ 0,05 m/s² ga teng bo'ladi.
   

3. Aravachaning ustiga xuddi shunday ikkita aravachani qo'yib, uning massasini m_} = 3 kg ga yetkazamiz. Bu holda aravacha 5 = 1 m yo'lni t_} = 7,8 s da bosib o'tadi. Tezlanish = 2 s/r₃¹ = 2 • lm/7,8² s² = 0,033 m/s² ga teng bo'ladi.

3. 
   Tajriba natijalaridan ko'rinadiki. aravachaning massasi m qancha marta ortsa, uning olgan a tezlanishi ham shuncha marta kamayadi.